X Bi�imlendirimi:

Giri�

�zelle�tirilmi� X oturumlar� olu�turarak, kendileri ve kullan�c�lar� i�in en iyi esnekli�i yaratman�n nas�l oldu�unu merak eden yeni sistem y�neticileri ve ayr�k kullan�c�lar i�in bu yaz�da bazi bilgiler bulunmaktad�r.

�lk olarak, bu yaz�da X Windows sisteminin y�kl� oldu�u ve startx komutuyla ba�lat�laca�� varsay�ld���n� belirtelim ( �ok kullan�c�l� XDM i�in X bi�imlendiriminin daha sonraki bir yaz�n�n konusu olaca��n� umuyorum). �imdi, �zerinde �al��aca��m�z dosyalar�n yap�lar�na ve islevlerine bakal�m.

xinitrc
xinitrc, startx komutuyla xinit'e aktar�lan bir kabuk program�d�r (script). Bu yaz�m genellikle baz� b�t�neyayg�n kaynaklar� bi�imler (ekran koruyucu ayarlamalar, klavye tan�mlar� vb.). Bu dosya X a��l�� i�lemiyle beraber y�r�r.

Xclients
Bu dosya, xinitrc taraf�ndan �a�r�lan istemcilerin aksine kullan�c�ya �zg� istemcileri ba�latan users home dizini alt�ndaki bir noktal� dosyad�r.

Xresources 
Program benimsenmi� de�erleri �zerine bindirme yapan widget tan�mlamalar�n�n bulundu�u dosyad�r. Bu dosya genellikle font b�y�kl�klerinin, renklerinin ve genel g�r�n�m�n belirlenmesinde ve ayr�ca baz� ho� grafiksel efektlerin olu�turulmas�nda kullan�l�r

Bu ana kadar ilgili temel dosyalar� g�rd�k, �imdi bu dosyalar�n bi�imlendiriminin nas�l olaca��na girelim...

.xinitrc

startx komutunu verdikten sonra, xinit (ki bu komut X'in ba�lat�lmas� i�leminden sorumludur) ya /etc/X11/xinit/xinitrc (b�t�neyayg�n) ya da varsa ~/.xinitrc (yerel) dosyalar�ndan birini devreye sokar. E�er bu dosyalardan hi�biri yoksa bi�imlemdirim se�imi xinit i�lemine b�rak�l�r (ama bu iyi bir yol de�ildir). xinitrc dosyas� (yerel olan� b�t�neyayg�n olan�ndan �nceliklidir), belirlenen �ekilde �esitli X istemcilerini ba�latan ve daha sonra exec kullanarak belirlenen pencere i�letmenini ba�latan bir kabuk program�d�r.

xinitrc dosyas� en basit yap�s�yla a�a��daki gibidir...

        # /etc/X11/xinit/xinitrc
        #!/bin/sh
                
        exec /usr/X11R6/bin/fvwm2

        #/etc/X11/xinit/xinitrc
        #!/bin/sh

        # backspace sorununun ��z�mlenmesi    
        xmodmap -e "keycode 22=BackSpace"

        # arka fonun ayarlanmas�
        xsetroot -solid LightSlateGrey

        # be� dakika sonra ekran koruyucunun ba�lat�lmas�
        xset s 300

        # Genel bir dizili�le X istemcilerinin ba�lat�lmas�
        xterm -g 80x20+150+8 &        # bir terminal penceresi ba�lat�r
        xterm -g 80x20+150+325 &      # ilkinin alt�nda bir ikincisini baslat�r
        xload -g +4+0 &               # bir cpu y�kleme �l��m� ba�lat�r
        xclock -g +815+0 -digital &   # parmaksay�sal bir saati ba�lat�r

        # Pencere Y�neticisinin Ba�lat�lmas�
        exec fvwm2

Bu bi�imlendirimi kullanan X oturumundan bir anl�k g�r�nt�

�imdi her X a��ld���nda,  backspace sorununu gideren (bir�ok durumda), numlock'u kuran, insan� sinir eden arka fonu defeden ve birka� program� ba�latan bir dosyam�z var.

Burada an�msanacak birka� �ey, e�er varsa users home dizini alt�ndaki yerel bir dosyan�n �ncelikli olarak kullan�laca��d�r (b�t�n�yle sistem geneli bir kurulum gozard� edilerek). Ayrica bir�ok komutla beraber kullan�lan -g se�ene�ine dikkat edin, bu bir �ok X program�nda kullan�labilen geometri se�ene�idir. Geometri se�ene�i, kullan�ld�g�nda program�n boyutunu ve yerle�imi ��yle belirler...

Length x Width+ X coordinate+ Y coordinate

Burada izlenmesi gereken xterm'in (ve di�er bir�ok terminal program�n�n) karakter geni�likleri ve boylar� �er�evesinde uzunlu�u ve geni�li�inin belirlenmesidir, di�er bir�ok program bu de�erlerin belirlenmesinde piksel �l��s�n� kullan�r (bundan dolay� e�er pek dikkatli de�ilseniz ho� minik pencereleriniz olur!). Son olarak, pencere i�letmeninin kendisinden ba�ka her komutun sonuna bir ampersand atand���na dikkat edin. Bu ampersand programa arka planda �al��mas�n� s�yler (aksi takdirde bir sonraki komut, �al��an komut sona ertelenmeden ba�lamaz, bu da pek ho� olmaz). Bundan dolay� sadece Pencere i�letmeni �n planda �al���r ve xinitrc ile ba�lat�lan t�m i�lemleri X'den ��k�ld���nda devir al�r.

Art�k elimizde b�t�neyayg�n olarak kullan�labilecek veya users home alt�na konularak belirlenen kullan�c�lara g�re istemcileri �zelle�tirebilecek olduk�a i�levsel bir program�m�z bulunmaktad�r (�rnegin her b�l�me �zel bir program yazabiliriz, b�ylece m�hendislik b�l�m�ndeki bir kullan�c�n�n, muhasebe b�l�m�ndeki bir kullan�c�dan farkl� X a��l��� olur). Burada uygulayabildi�imiz yetenekler olas� bir �ok ilgin� se�ene�in k���k bir kesimidir. Bunun bir kabuk program� oldu�una dikkat edilirse kulland���m�z bir �ok komutu burada da kullanabilece�imiz anla��labilir. Son olarak, sistem geneli bir xinitrc dosyas� ile kullan�c�lar�n ki�isel kurulumlar�n� birle�tirmek i�in xmodmap ve xrdb dosyalar�n� kullanarak bizi �zelle�tirilmi� se�eneklere gereksinimleri olan bu kullan�c�lar�n home dizinlerindeki bir xinitrc dosyas�n� kar��t�rmak zahmetinden kurtaran bir �rnege bir g�z atal�m (a�a��daki b�l�mde ele al�nan Xclients ve Xresources kullan�mlar�na dikkat edilmelidir):

        #/etc/X11/xinit/xinitrc
        #!/bin/sh

        # b�t�neyayg�n ve yerel kaynaklar i�in yer tan�mlan�yor
        userclients=$HOME/.Xclients
        userresources=$HOME/.Xresources
        usermodmap=$HOME/.Xmodmap
        sysresources=/usr/X11R6/lib/X11/xinit/.Xresources
        sysmodmap=/usr/X11R6/lib/X11/xinit/.Xmodmap

        # sistem ve kullan�c� Xdefaults ve klavye tan�mlamalar� birle�tiriliyor
                if [ -f $sysresources ];  then xrdb -merge $sysresources; fi
                if [ -f $sysmodmap ];     then xmodmap $sysmodmap; fi
                if [ -f $userresources ]; then xrdb -merge $userresources; fi
                if [ -f $usermodmap ];    then xmodmap $usermodmap; fi

        # backspace sorununun ��z�mlenmesi     
        xmodmap -e "keycode 22=BackSpace"

       # arka fonun ayarlanmas�
        xsetroot -solid LightSlateGrey

        # be� dakika sonra ekran koruyucunun ba�lat�lmas�
        xset s 300


        # ~/.Xclients kontrolu ve di�er �al��t�r�labilir sistemlerin �al��t�r�lmas� 
        # benimsenmi� istemciler (yerel ve b�t�neyayg�n birle�tirilmiyor)
                if [ -f $userclients ]; then 
                        exec $userclients
                else
                
                # baz� benimsenmi� istemcilerin ba�lat�lmas�                
                xterm -g 80x20+150+8 &
                xterm -g 80x20+150+325 &
                xload -g +4+0 &             
                xclock -g +815+0 -digital &                 
                # pencere i�letmeninin ba�lat�lmas�
                fvwm2
                
                fi

Bu bi�imlendirimi kullanan X oturumunun bir anl�k g�r�nt�s�

�imdi, burada, tu�m sistem klavye haritalar�n� ve program benimsenmi� de�erlerini (.Xmodmap ve .Xresources i�inde tan�mlanan) ilk kez y�klemi� olduk ve daha sonra da t�m kullan�c�ya �zel kurulumlar� (home dizinlerinde yer alan) y�kledik. Sonra home ayarlamalar�nda veya sistemde yer almasalar da baz� ek kurulumlar� ekliyoruz (�rnegin backspace d�zeltimi ve numlock durumu gibi). �imdi kullan�c�lar�n kendi home dizinlerinde tan�mlanm�� XClients olup olmad���n� kontrol ediyoruz (ve e�er varsa y�kl�yoruz) daha ba�ka baz� sistem geneli kurulumlar� ba�lat�yoruz (dikkat edilmelidir ki, bu iki sat�rdan �nceki benimsenmi� de�erler ve kaynaklarda oldu�u gibi birlestirilmiyorlar). Burada belirtilmesi gereken bir nokta, e�er kullan�c�n�n tan�mlanm�� herhangi bir Xclients dosyas� yoksa X ba�lang�c� yukar�dakinin tersine orijinal ekran g�r�nt�s�nde olacak olmas�d�r; bundan dolay� ayn� xinitrc dosyas�ndan hem sistem geneli g�r�n�� hem de olduk�a �zelle�tirilmi� ortamlar olu�turabiliriz. Son olarak ye�ledi�imiz pencere i�letmeninin veya i�letmenlerinin olup olmad���na bak�yoruz, aksi takdirde yedekleme i�in fvwm2'ye g�venmek durumunday�z (e�er bu y�klenemiyorsa sistem son �are olarak twm'i y�kler). Art�k tekrar tekrar script dosyam�zla oynamam�za gerek b�rakmayan baz� yerel dosyalar� kurarak veya sistem geneli dosyalar� bicimlendirerek kullan�c�lar�m�za geni� �l��de �zelle�tirme sa�layan bir kuruluma sahibiz.

 Daha �nceki �rneklerde kulland�g�m�z baz� dosyalara bir bakal�m...

.Xclients

~/.Xclients dosyas� bir X oturumunun ba�lang�c�nda baz� okunacak ve �al��t�r�lacak kullan�c�ya ozg� istemcileri bulundurur. Bu dosyan�n s�zdizimi (syntax) xinitrc dosyas�ndaki deyimlere uyar. A�a��da �nceki  ekran g�r�nt�s�nde kullan�lan xinitrc taraf�ndan y�klenen ~/.Xclients dosyas� vard�r. 

  

        xv -rmode -noresetroot -quit /usr/local/backgrounds/slate.xpm &
        kfm &
        kcontrol -init &
        kbgndwm &
        krootwm &
        kpanel &
        kvt &
        kwm

.Xresources

Widget yap�lar� genellikle silsilesel (hierarchic) bir yap� i�ersindedirler, �rne�in bir men� �er�evesi (frame) i�indeki widget i�inde birka� d��me widget yap�s� olabilir.  �stenilen bir widget yap�s�ndaki de�i�iklikleri b�t�n�yle �zelle�tirmek amac�yla her bir bile�en i�in eri�imyolu (path) olarak ifade edilmelidir, bu eri�imyolu silsilesel yap�daki widget adlar�d�r. �rnek olarak, a�a��da t�m terminal pencerelerimi standartla�t�ran  ~/.Xdefaults dosyamdan al�nm�� sat�rlar verilmektedir.  

XTerm*Font:             -misc-fixed-bold-r-normal-15-140-75-75-c-90-iso8859-1
XTerm*Background:       black
XTerm*Foreground:       cyan
XTerm*scrollBar:        true
XTerm*saveLines:        500
Xterm*VT100.geometry:   80x24

deyimleri kesin Xdefaults ayarlar� olamayan programlar i�in standart bir g��n�m tan�mlar. E�er siz de benim gibi yaban kartlar�n izin verdi�inden daha fazla esneklik istiyorsan�z ama ya�am�n�z� kurtaracak widget silsilesini an�msayam�yorsan�z... editres'i deneyin! editres bir .Xdefaults dosyas� yazmaya zorunlu k�lmaks�z�n inan�lmaz �zel kurulumlar �retmeye olanak tan�yan GUI tabanl� bir bi�imlendirme elayg�t�d�r.   editres'in genel bir g�r�n�m�ne   g�z at�n! Zannediyorum ki Xdefaults dosyas�n�n genel bir g�r�n�m ve �zelle�tirilmi� istemcilerin olu�turulmas�nda size b�y�k f�rsatlar sa�lad���n� farketmeye ba�lad�n�z. xcalc'a bir g�z at�n. editres'in �zelliklerini ad�m ad�m t�m�yle anlatan kaynak i�in  Isolation'�n X ���tler sanal y�resini ziyaret edin.

Bu ayl�k da bu kadar. �mit ediyorum ki her yeni kullan�c�ya bir script yazarak saatlerinizi t�ketmeksizin X 'in nas�l standartla�t�r�laca��n� ve �zelle�tirilebilece�ini g�rm�s oldunuz. Gelecek yaz�da ( Miguel A. Sepulveda) X g�r�nt�leme i�letmeni (X Display Manager) kullanarak ayn� i� istasyonu �zerinde nas�l �oklu X ba�lant�s� yap�labilece�ine g�z ataca��z. E�er bana herhangi bir sorunuz veya yorumunuz varsa  bana yazmaktan  �ekinmeyin. Gelecek yaz�ya kadar...