Lyx'e Bak��

Yazar: Ismael Ripoll

�eviri: Ye�im �ahin

LyX Nedir? 

Bu tan�t�mdan sonra, LyX'in basit ve rekabet�i olmayan bir program oldu�unu d�s�nebilirsiniz. Bu d�s�nce b�t�n�yle yanl�st�r.

Belirtilmesi gereken �nemli bir nokta LyX'in bir metin olu�turucu de�il metin dizici oldu�udur. Bir kelime i�lemci ile metni veya sekilleri nereye isterseniz yerle�tirebilir veya bir �izelgenin g�zelerinin tam geni�li�ini se�ebilirsiniz. LyX ile bu m�mk�n degildir. E�er ardarda iki bo�luk b�rakmak isterseniz, ikincisi �nemsenmeyecektir, geriye do�ru iki ad�m ta��nmak da ayn� �ekilde m�mk�n de�ildir. Peki, bu �ekilde metni �ekillendirmek nas�l m�mk�n olacak? Bu sorunun yan�t� LaTex'in bunu otomatik olarak yapt�g�d�r. Bunu yapmak i�in sadece metnin yap��� hakk�nda baz� ipu�lar� vermeniz gerekecek; numaraland�rma, b�l�m ba�l�klar� ve �ekillerin nerelerde yerle�ecegi gibi...v.s. 

LyX'in s�n�rlamas�, problemin metin �zerinde oynamada de�il, nitelikte olmas�d�r. Yazmaya ba�lamadan �nce font �ekillerini ve ba�l�k g�r�n�slerini kac kez de�i�tirdi�inizi hat�rlay�n. Belki karar�n�z� verdikten ve 3-4 sayfa yazd�ktan sonra aniden 2. seviye ba�l���n tipini unuttunuz ya da daha k�t�s� fikrinizi de�i�tirdiniz. Bu takdirde geri d�n�p, teker teker t�m ba�l�klar� yeniden �ekillendirmek zorunda kald�n�z. Eger metin edit�r�m�z bu tip �nemsiz kararlar� kendisi alabilseydi, biz de yazd�klar�m�z�n nas�l g�r�necegi �zerinde degil, ne yazd���m�z �zerinde yo�unla�abilirdik. 

Denebilir ki, LyX ve sonu� kompozisyonu LateX taraf�ndan yap�lan bir edit�r yard�mc�s�d�r. 

G�zlemlerime g�re, LateX duymu� ya da denemi� olan pek �ok insan onun hakk�nda k�t� deneyimlere sahiptir. �z�lmeyin! Burada LyX bize yard�mc� olacak. LateX ile ve metnin derlenmesinden dogan t�m kar���kl�klarla ba�a ��kacak. Biz bir tek LaTeX komutu bile yazmak zorunda de�iliz. (Tabii e�er istemezsek!)

Bu ana LyX penceresidir.

 

D�r�st olmak gerekirse,   LyX GUI'nin sunumu �ekici ve parlak de�ildir. GUI'nin in�as�nda kullan�lan Xforms kitapl���na ba�l�d�r. Gelecek s�r�m�n ama�lar�ndan biri Gtk kitapl���n� (GIMP'in in�as� icin geli�tirildi) ve/veya Qt kitapl���n� kullanmak (Bug�n elde edilebilecek ve KDE'nin geli�tirilmesinde kullan�lacak en iyi kitapl�kt�r).

Tarih�e

En son dura�an s�r�m   0.10.7'dir.  1996 sonlar�nda tamamland�. Gelecek dura�an s�r�m (0.12.0) tamamlanmak �zere. (Siz bu yaz�y� okuyor oldu�unuzdaki s�r�m o olacak). Bu yazi 0.12.0.pre7 s�r�m�n� temel al�r. D�zg�lerle (kodlarla) ilgili hala devam eden bir �al��ma var ve her hafta eksiklikler giderilerek ve yeni kapasiteler eklenerek yeni s�r�mler ortaya ��kar�l�yor. Numaraland�rma y�ntemi (s�r�mlerin numaraland�r�lmas�) Linux kabu�unda kullan�lan ile benzerdir: dura�an s�r�mler �ift, ve geli�tirilmekte olan s�r�mler tek numaraland�r�l�r. 

LaTeX Nedir? 

LaTeX' in �yk�s� Donald E. Knuth ile baslar. 1977'de, tan�nm�� serisi "Bilgisayar Programlama Sanat�" ni yazmak i�in mant�kl� bir d�zenleme veya kelime i�lemci program� ar�yordu. TeX' i yaratmaya karar verdi. TeX di�er noktalarda de�il ama metin �ekillendirmede �ok g�cl� bir programlama dilidir. TeX ile istedi�iniz her�eyi inan�lmaz bir kalitede ger�ekle�tirebilirsiniz. �rnegin, ��kt� dosyas�n�n c�z�n�l�rl�g� 57819 ppi'dir (in� ba��na piksel). Fakat, tahmin edebilece�iniz gibi, bu kadar g�cl�l�g�n anlam� formatlama ve kompozisyon s�reci hakk�nda bilmeniz gereken �ok fazla ayr�nt� oldu�udur. TeX �ok ayr�nt�l�   ��kt�.  kontrol�ne gereksinim duyan kullan�c�lar i�in temeldir.

Daha sonralari, 80'lerin ba��nda, Leslie Lamport, onlara �ok y�ksek bir aray�z vererek TeX   komutlar tak�m�n� ve TeX stilini temel alan komutlar serisini yazd�. B�ylece LaTeX dogdu. (Lamport TeX). Neyse ki LateX ile y�ksek kaliteli dok�manlar haz�rlamak son derece kolay. (TeX ile kar��la�t�r�nca) LaTeX'in matematiksel ifadelerdeki tart���lmaz �st�nl�kleri onun matematik�iler aras�nda kabul edilme nedenidir.

LaTex'in en �ok kullan�lan ilk s�r�m� 2.09 idi. Son s�r�m ise LaTeX2e olarak isimlendirilmekte, ve bu s�r�m dok�manlar�n format� icin LyX'e gereksinim duymakta. S�r�m 3 ise halen geli�tirilmekte.

Temel �zellikler

Bir �ok on-line yard�m ve �rnek var. LyX'in elyordamlar� LyX program� taraf�ndan do�rudan okunabilir. Neyseki elyordamlar "mant�kl�" kullan�c�lar i�in yaz�l�yor. Bu y�zden de okuyucular�n tamamen cahil ya da koyu font nedir, fare nas�l kullan�l�r gibi bilgilere gereksinimleri olmad��� d�s�n�l�yor. Yardim stili ile k�sa zamanda ve sadece bir ka� sayfa ile LyX uzman� olmak m�mk�n. Ayr�ca arama h�z� ve yerde�i�tirme elayg�t� da ger�ekten etkileyici.

Tablolar tamamen otomatik ve WYSIWYG. H�crelerin boyutlar� otomatik olarak hizalan�yor. Kolon veya sat�r eklemek, silmek ve yap��t�rmak m�mk�n. Metni konumland�rmak, h�creleri birle�tirmek ve ay�rmak da, yani diger edit�rlerde bulabilece�imiz her �ey.

Ayr�ca �ekil ve tablolar� "y�zen" nesneler olarak da yerle�tirmek m�mk�n. Y�zen nesne (gereksinim duyuldu�unda) kendi �zg�n yerinden al�nabilir. �rnegin, �ekillerin kaynak g�sterildikleri sayfan�n ba��nda g�r�lmeleri istenebilir. Y�zen nesnelerin hem ba�l�klar� hem de etiketleri vard�r. B�ylelikle di�er yerlerden kaynak g�sterilebilirler. Dok�man�n derlenmesi s�resince, LaTeX her bir �ekil ve tabloya, numara atayacak, t�m referanslar� g�ncelleyecek ve �ekil ile tablolar�n listesini olu�turacakt�r.

Marjin notlar� eklenebildi�i gibi dipnotlar eklemek de m�mk�nd�r. Olduk�a kullan��l� olan marjin notlar� di�er edit�rlerde bulunmaz. Notlar y�zen nesnelerdir. Yani onlarin yerle�imi hakk�nda �z�lmemize gerek yoktur. Diger bir ilgin� �zellik ise, notlar�n i�ine istedi�imiz her �eyi koyabilmemizdir (tablolar, �ekiller, matematiksel ifadeler, v.s), yaln�z daha fazla not hari�.

LyX'de heceleme kontrol� ispell komutu ile yap�l�r (t�m dag�t�mlardan elde edilebilir). Heceleme i�i di�er edit�rlerde oldugu gibi yap�l�r; her yanl�� s�zc�k i�aretlenir ve �nerilen alternatifler ile yer de�i�tirilir.

LyX nesnelere (b�l�mler, sekiller, tablolar,...) g�nderimde bulunmak i�in farkl� bir d�zenek kullan�r. (Etiketleri istediginiz yere yerle�tirebilir, ve sonra onlara g�nderimde bulunabilirsiniz.) Edit etme a�amas� boyunca, URL adresleri taban al�n�r. Bu y�zden   onlar�n �zerine t�klad���n�zda, imle�, etiketin tan�mland��� yere getirilecektir. Final dok�man�nda, etiketler at�l�r ve referanslar b�l�m, sekil ve tablo numaralari olarak g�r�l�r. (veya sayfa numarasi, referans tipine ba�l�d�r).

Ve �imdi en iyisi: matematik. S�yleyeceklerimin hi� biri abartma de�il. Hi�bir zaman e�itlik yazman�n ve etkileyici ��kt� sonuca ula�man�n bu kadar basit bir yolu olmad�. LyX'in bu kapasitesi ger�ekten takdir edilmelidir. Genelde di�er edit�rler de karma��k matematiksel ifadeler ile ba�a ��kabilir... Bir de LyX'i deneyin, biraz zaman ay�r�n ve akl�n�za gelen t�m matematiksel ifadeleri d�s�n�n: altindexler, integraller, kesirler, irrasyonel say�lar, parantezler, oklar... v.s. Ve �imdi print edin!. E�er LaTeX biliyorsan�z, ifadeleri ayni yolla yazabilirsiniz.

 

Hen�z bahsetmedim, fakat bahsetmem gerek, LyX  b�l�mleri, ba�l�klar�, alt ba�l�klar� takip eder. Bu bilgiler ile LaTeX, final dok�man�n� indeksleyebilir.

Daha �nce de s�yledim, neyseki �ok k�sa zamanda �greten iyi on-line yard�mlar var. LyX �greten diger bir �zellik ise klavyenin, farenin ve men�lerin zekice kullan�m�.  Ayn� �eyin iki ayr� yoldan yap�l���n� ��renmek zorunda de�ilsiniz. (fare ve klavye) "File" men�s�nden "save" se�ene�ine t�klayabilece�iniz gibi Alt-F ve S'ya basarak da ayn� �eyi yapabilirsiniz. Di�er yandan en �ok kullan�lanlar "Control" komutu yard�m�yla ��kar�labilirler: <Ctrl>-C kopyalamak icin; <Ctrl>-V yapistirmak icin; <Ctrl>-F arama & yerde�i�tirme.

LyX ve LinuxDoc

Burada, LyX'in t�m edit �zellikleri de�il,  yaln�zca LinuxDoc taraf�ndan desteklenenleri anlat�lacak.

LyX ile LinuxDoc aras�nda �ok g��l� bir ili�ki vard�r. �unu s�ylemek yeterlidir: sgml2lyx elayg�t� LyX da��t�m� i�inde de�il sgml-tools i�indedir. Ayr�ca, SGML dok�manland�rmada sgml-tools paketi de di�er formatlar aras�nda LyX'in i�indedir. 

Sonu�lar

Ek. Kurulum

Kurulum daha da basit... Yapmak a��klamaktan daha k�sa: 

$ ./configure; make ; make install
            
      

Eger LinuxDoc'u, LyX ile birlikte kullanmak istiyorsan�z, sgml-tools paketine de gereksinim duyacaks�n�z. Bu olmadan LinuxDoc kullan�labilir olmayacakt�r.