|
Ben Kimim
Kibar bir birey olarak �nce kendimi tan�taca��m. Manuel Soriano
ad ve soyad�n� ta��makta ve bir dan��man olarak �al��makta olup
tutkum Linux'tur.
S�rekli olarak dan��man de�ildim, �svi�re'deki Cenevre Politeknik'te
�al��t�m, ve o y�llarda Linux, Bill Gates, Intel, ve benzerlerinin
varolmad���n� s�ylemeleyim. O g�nlerin bilgisayarlar� t�m bir kat�
kaplard� ve 32K anabellek s��as� (evet! 32K, Kilo'nun K'si) ve 20MB
kal�c� tekeri (Hard Disk) ve bir ya da iki manyetik teypi olan bir
birey vars�l say�l�rd�.
B�ylesine bir ortamda, 200 kadar�m�z bilgisayar merkezine giden
merdiven ba��nda toplan�r ve delikli kartlardaki programlar�m�zla
(FORTRAN) bekle�irdik. Atmosfer kendimizden ge�ece�imiz bi�imdeydi.
Kart okuyucuya eri�mek g�rkemli bir and�, okuyucu kartlar� okur ve
5 ya da 6 dakika beklemeden sonra bilgiyazar karar�n� a��klard�:
(neredeyse daima) SU�LU!. O zaman yanl�� deyim saptan�r, d�zeltilir
ve kuyru�a geri d�n�l�rd�.
B�t�n bu anlatt�klar�m, benim 20 ya��nda biri olmad���m� ve bu
bayt ve bit i�inde, pariteli olsun olmas�n, yaln�zca birka� y�l
t�ketmedi�imi vurgulamak i�indi.
Linux'un Ke�fi
Benim meslek ya�am�mda iki b�y�k olay olmu�tu. Bir Z80 t�r�
UNIX (3.0)'l�, ama ATT'den UNIX'li, �ok i�lem yapabilen bir makine (evet,
do�ru okumaktas�n�z) ve bir de 16 y�l sonra ... Linux.
Binlerce milyonlarca kal�c� tekerle (Hard Disk), tonlarca bellekle
ve Merkezi ��lem Birimine a� say�s�z kullan�c�yla donat�lm�� dev ve
g��l� makinelerden (Control Data Cyber) geliyordum. Bir g�n biri geldi
ve bana CROMEMCO'yu (ilk mikrom) g�sterdi. S�rpriz! Makinede ad�
UNIX olan bir i�letim sistemi vard�, o neyin nesiydi acaba?
Onu korudum. Zamanla di�er �eyler yani VMS, VM, AIX, PROTEUS, MS.DOS
(ve onun devam�), UNIX ATT 4.2, ve benzerleri hakk�nda da bilgi edindim.
K�s�tl� bo� zamanlar�mda bir 386 edindim ve ona X11(R3) ve
Motif(1.0)'la birlikte UNIX ATT 4.2 kurdum, ama baz� dergilerde
X11'in s�r�m 5'i ve Motif 1.2.4 ile 50 ABD dolar� tutar�nda bir
i�letim sisteminden (UNIX) s�zediliyordu. SCO ve benzerleriyle
�al��m�� olanlar lisanslar�n ka�a mal olaca��n� bileceklerdir.
��letim sisteminin ve Motif'in sat�n al�nmas� i�in 250 ABD dolar�
yat�rd�m. Mal bir ay sonra elime ge�ti. O, 0.95 s�r�ml� bir
Yggdrasyl'di. Ona �nce kal�c� tekerimi (Hard Disk) sonra bilgisayar�m�
daha sonra da meslek ya�am�m� verdim ( ve bundan dolay� yerinmiyorum).
Linux'un De�erlendirilmesi
"Evet, i�liyor!", "Inan bana!, X11R5 ve MOTIF 1.2.4'le birlikte,
kilitlenmiyor ve benim RESET tu�um kullan�lmamaktan dolay� toz
ba�l�yor". Bu t�mceler, �svi�reli bir arkada��ma beni �spanya'dan
telefonla arad���nda s�ylediklerimdi. O, ki�isel bilgisayarlar i�in
Solaris, X11R4 ve Motif 1.1'i kullanmaktayd� ve her bir lisans
ona, ne eksik ne fazla, 8000 ABD dolar�na malolmaktayd� ve
"daha ekonomik" bir�eylerin aray��� i�indeydi. Ona Linux'tan
s�zettim. Telefonu arkada�l���m�zdan dolay� y�z�me kapatmad� ama
ger�ekten de sarho� olup olmad���m� sorar gibiydi. Yine de Linux'u
sat�n ald�.
Bu iyi adam�n (DAPSYS SA.) sa�l�kbak�m� bili�imine y�nelik bir
kurulu�u vard�. Onun uzmanl�k alan� ekranl� ayg�tlar i�in radyolojik
g�r�nt�lerin depolanmas� ve i�lenmesiydi. Linux'u birka� g�n (15)
denedikten sonra uyarlad� ve 2 AIX'i 1 HP800 ve 1 Ultrix'li DEC'i ��pe
att�. Bug�n bir "ta��nabilir"i ve Linux'uyla mutlu bir adam durumunda
bulunmaktad�r.
Kanada'da b�y�k bir f�rsat do�du�unda, bu kurulu� �svi�re'de birka�
kurulum ger�ekle�tirmi�ti. Hemen hemen hi�bir uyar�da bulunmaks�z�n,
b�y�k bir Amerikan kurulu�undan iki sat�c� geldi. Bunlar bir�eyler
satmak i�in de�il ama Chicago'da RSNA'da duyduklar� bir�eyi yerinde
kontrol etmek i�in gelmi�lerdi. RSNA radyoloji konusunda bir evrensel
olayd�r. �ki ay sonra DAPSYS'in m�d�r� doktorlara �r�n� g�stermek
�zere "ta��nabilir"iyle gitti; �� ay sonra (Colomb'dan 504 y�l sonra)
Iris'in k�tas�na, Amerika'ya, ilk kurulumu ger�ekle�tirmek �zere
yoldayd�m. Iris, radyolojik g�r�nt�lerin saklan�m� ve de�erlendirimi
i�in bir uygulama niteli�i ta��r.
Bu ilk kurulum, b�y�k bir kesimi Linux olan �r�n�n g�rb�zl���n�
ve sorunun do�ru bi�imde ��z�lebilece�ini a��k olarak g�sterdi.
St. John
Buraya al�nmas� gereken ve bizi ilgilendiren kesim KURULUM'dur.
Ama bundan �nce sorunun �zeliklerini anlatmamda yarar bulunmaktad�r.
Radyoloji ayg�t ve film depolama a��s�ndan genellikle ederi �ok
y�ksek bir uzmanl�k alan�d�r. Film giderleri, herhangi bir radyolojik
b�l�m�n y�ll�k b�t�esinin % 15'i ile % 20'sini kaplayabilmektedir.
Bu ve ba�ka nedenlerle, film kullan�m�n� ortadan kald�rmak ve bunun
yerine bilgisayar kullan�m�n� devreye sokmak arzulanan bir durumdur.
Bunlar�n da �tesinde, Iris hastayla ilgili t�m radyolojik
olaylar�n �zekselle�tirilmesine (merkezile�tirilmesine) olanak
sa�lar. Her bir g�r�nt�, i�inde hastan�n ad ve soyad�yla
d�zg�s�n� (kodunu) i�erir. Iris bu bilginin OCR
teknikleriyle al�nmas�na ve hastan�n (varsa) yeni g�r�nt�leriyle
birlikte saklan�m�na izin verir.
Iris yaln�zca film giderlerini azaltmakla kalmaz ayn� zamanda
depolama alan gereksinimini de azalt�r (Hastaneler t�m hastalar�n
g�r�nt�lerini y�llarca saklamak zorunda kal�rlar). Iris'le, g�r�nt�ler,
aralar�nda okyanus dahi olabilen, binlerce kilometre uzakl�ktaki
doktorlar taraf�ndan ayn� anda payla��labilir ve �ok h�zl� olarak
incelenebilirler.
Kanada'n�n ingiliz k�kenli kesiminde sa�l�kbak�m� a�amal�
olarak, �nce b�lgesel sonra iller d�zeyinde, �zekselle�tirme
(merkezile�tirme) e�ilimi bulunmaktad�r. Her ilin belli bir
ba��ms�zl��� bulunmakta olup bu ilk kurulum i�in
bizi g�revlendiren ilin yedi b�lgesi bulunmaktad�r.
Bu b�lgede alt� hastane aras�nda 100 ve 10 Megabit'lik bir WAN ATM
�zerinden ba�lant� kurulacakt�r. Linux'un bu ileti�im a��yla, �zerinden
�al��mak d���nda, yapaca�� bir�ey bulunmamakla birlikte, bize g�revlerinin
�nemini vurgulamak �ans� vermektedir.
T�m sistemin y�netim�ze�i (headquarter) St. John hastanesinde
kurulmu�tur. Onun iki belgeli�i (ar�ivi) bulunmakta olup bunlardan
birincisi a�a��daki �zeliklere sahip bulunmaktad�r:
-
1 Pentium Pro 200Mhz
-
112GB Kal�c� Teker (Hard Disk)
-
200GB teypler i�eren bir DAT robot
-
1 �leti�ima�� kart� (10Mb)
-
1 �leti�ima�� kart� (100Mb)
�kincisi de birincisine �zde� olmakla birlikte yaln�zca St. Joseph'te
27GB'l�k bir kal�c� belle�i bulunmaktad�r.
Tasar�n�n ilk a�amas�nda ileti�ima��nda alt� hastane bulunacak ve
tasar�n�n ikinci a�amas�nda iki hastane daha devreye sokulacakt�r.
�lk a�amada a�a��daki yap� kurulacakt�r:
-
Hastanelerin kendilerinde tan�lama i�in �ift ekranl� 4 X11 istasyonu.
-
�e�itli hastanelerde tan�salyoklama (muayene) i�in 12 W95 istasyonu.
-
Hastanelerin d���nda doktorlar i�in 17 W95 istasyonu.
Hastaneler sisteminin omurgas�na hastalar�n� devlet hastanelerine
g�ndermek isteyen t�m doktorlar ve radyolojistler ba�lanacakt�r.
Bir Hastanede Linux Ne Yap�yor?
Do�ru, neden Linux?.
Sa�l�kbak�m �evrelerinde Linux'un kar��la�t�r�lamaz bir g�c�
bulunmaktad�r: Onun ederi ve kulland��� donan�m.
Ayn� i�levsellik i�in, toplam eder Sun, HP, IBM veya DEC
istasyonlar�n�nkilerin genellikle % 50'si ya da daha az�d�r ve
Linux i�levselli�inde di�erlerini k�skanacak hi�bir eksiklik
bulunmamaktad�r.
Linux'taki tutum, hastanelere daha �ok say�da istasyon ve donan�m
kullanma ve, Kanada'da yar� toplumsal (semi-public) olan, hizmetlerini
artt�rma olana�� verir. Hastaneler y�resel olup y�resel y�netimlere
ba�l�d�rlar ama b�t�eleri k�smen vergilerden kar��lanmaktad�r. Geri
kalan kesim yerel kurulu�lardan gelen desteklerle sa�lanmaktad�r.
Dolay�s�yla, Linux, daha az gider ve daha �ok gelir i�in, daha �ok
ve daha iyi hizmet anlam�na gelmektedir. O ayn� zamanda hastanelerin
daha k���k kliniklere ve az say�da hastaya ge�ebilecekleri ve yine de
yar���m� (rekabet) s�rd�rebilecekleri anlam�na gelmektedir.
Linux'un g�rb�zl��� (robustness) ilgili olarak s�yleyebileceklerimin
t�m� 26 ayd�r �al��makta olan bir sunucumun bulundu�udur.
Hi� kimse ama H�� K�MSE, kurulum i�in Linux kulland���m�zdan dolay�
bizi su�lamam��t�r. �nemli olan ��z�m�n kendisi olup getirilen ��z�m
��LEMEKTED�R. Bu kavram, (tan�nm��) bir i�letim sisteminin ��z�m
olarak kurulumu ve ��z�m�n ek yaz�l�mlarla daha iyile�tirilmesi
bi�imindeki eski d���nceden �ok farkl�d�r.
Ger�ekte, Linux'u �e�itli hastanelere yerle�tirmekle hi�bir sorunla
ya da e�lenceli sal�kvermelerle kar��la�t���m�z s�ylenemez. Aksine,
Linux s�zc���ne kar�� bir sayg� g�zledi�imi s�yleyebilirim. Ama,
baz� nedenlerden dolay�, bu sistemin Kanada'dan �ok ABD'de destek
buldu�unu s�yleyebilirim (Bu, Kanada'n�n ABD'ne bir anlamda benzemesi
nedeniyle biraz garip g�z�kse de durum kan�mca b�yledir).
O �ki Sunucu Ne Yap�yor?
Radyolojik bir g�r�nt�n�n genellikle 256x256x1'den 8192x4096x2'ye kadar
de�i�ebilen ve dolay�s�yla b�y�k bellek gereksinimi do�uran bir boyutu
olur. Bu g�r�nt� 6 ay s�reyle saklan�r. Bundan sonra bu bilgiler farkl�
bir destek ortam�na yani DAT'a aktar�l�r. Gelecekte, b�y�k bir olas�l�kla
600GB'l�k manyeto optik robotlara ge�ece�iz.
�leti�ima��n�n topolojisi �ok basittir, her bir hastane i�in:
1) 10Mg/bits Ethernet:
-
- Radiology Hall'leri i�in
-
- Iris Sunucular i�in (2)
2) 100Mg/bits Ethernet:
-
- Iris Sunucular i�in(2)
-
- Canland�rma (Visualization) Sunucular� i�in
-
- Geriye kalan hastaneler ve sa�l�k hizmetleri ileti�ima��n�n WAN'�na
y�nlendirici i�in.
Anla��labilir nedenlerden dolay�, radyolojik ayg�t donan�m�
hastane ileti�ima��yla do�rudan ilintili de�ildir. Linux sunucular
g�r�nt�leri i�lemek, belgeli�e almak ve bunlara gereksinim duyan
canland�rma istasyonlar�na sunmak g�revini �stlenmi�lerdir.
Bir sunucuda
Belli bir hasta i�in �e�itli tan�salayg�tlar (modality)
arac�l���yla X ���n� incelemeleri
yap�labilir. Inceleme bir radyolojik tan�lamayoklamas�d�r. Her bir
tan�lamayoklamas� bir ya da daha �ok say�da taramal� ya da �ekimli
(shot) g�r�nt�ye sahip olabilir. �ngilizce'de modality olarak adland�r�lan
yap� radyolojik g�r�nt� �retme yetene�ine sahip olan ve bu ama�la
X ���nlar�ndan, ultrases'ten, NMR ve benzerlerinden yararlanan ayg�t
anlam�na gelir.
G�r�nt�ler al�n�r al�nmaz, do�rudan sunucuya ula�t�r�l�rlar. Sunucu
g�r�nt�y� okuyabilme ve hasta verilerini �ekip canland�rma istasyonlar�na
y�nlendirme ve di�er hasta verileriyle birlikte belgeli�e (ar�iv) alma
yetene�ine sahiptir.
Bir g�r�nt�n�n belgeli�e (ar�iv) al�nmas�ndan �nce, veri bir
"temizleme" ve bozmaks�z�n s�k��t�rma s�recine g�nderilir. Bug�nlerde
% 60 d�zeyinde s�k��t�rma sa�lanabilmektedir. Daha da y�ksek
s�k��t�rma oranlar� olu�turulabilir. Ancak, bu, belgeli�e alma ve
daha sonra s�k��t�r�lm�� verilerin a��lmas� s�ras�nda ba�ar�m
(performans) d�zeyini d���r�r.
Yap�lan s�namalara g�re, 512x512x2 t�r�nde bir g�r�nt�n�n
i�lem ba��ndan bilgisayar ekran�nda g�r�nt�lenmesine dek ortalama
olarak 0.3 saniye s�re gereksinimi bulunmaktad�r. Ortalama s�zc���n�
kullanmam�n nedeni bir incelemenin her zaman tek bir g�r�nt�yle
ger�ekle�tirilemeyebilmesindendir. Burada belirtilen ortalama
de�er donan�m ve bilgi de�erlendirme s�recinde kullan�lan
y�ntemi de�i�tirerek daha da iyile�tirilebilir.
St.John, g�nde 1,000 g�r�nt� olu�turan 12 birimden olu�maktad�r.
Bu, sunucular�n i�lemesi gereken veri tutar� hakk�nda bir bilgi
verebilir. S�nama d�neminde 6 birimin g�r�nt� g�ndermesi durumunda
Merkezi ��lem Birimi kullan�m� %2 dolaylar�na ula��yordu.
Bir istemcide
Bu kolay kesimdir, �� t�r istemci bulunmaktad�r:
-
SGI i�istasyonlar�
-
IRIS/Motif i�istasyonlar�
-
IRIS/Win95 i�istasyonlar�
SGI, sunuculardan "yans�yan" g�r�nt�leri al�r. Bu yoldan, radyolojistler
g�n�n g�r�nt�lerini al�rlar. Bu istasyonlar ne bizimkiler ne de
Linux olanlard�r. �stasyonlar�n 20 in�lik iki ekran� bulunmaktad�r.
IRIS/Motif i�istasyonlar�, tan�l� canland�rma ama�lar� i�indir.
4 taneye kadar ekrana destek verebilmekle birlikte bu an i�in
20 in�'lik iki tane ekrana sahiptirler. Veritaban� aramalar�
a�a��daki bi�imde �zetlenebilir:
-
- Hasta Verileri
-
- Tan�lamayoklama Tarihi, Hasta do�um tarihi
-
- Tan�lama ayg�t�
-
- Patoloji
-
- Anahtars�zc�k
IRIS/Win95 i�istasyonlar� Motif istasyonlar�yla ayn� i�i g�r�rler.
Ama onlar varolan malzeme �zerine kurulurlar ve tan�lama i�ini
desteklemek i�in iyi olmakla birlikte tan�laman�n kendisi i�in
uygun de�ildirler.
Sonu�
Yaz�y� bitirmek amac�yla s�yleyebilece�im tek �ey bu i�letim sisteminin
di�er i�letim sistemleri kadar geli�meye a��k oldu�u do�rultusundad�r.
Bir i�letim sistemi yaln�zca bir destektir, ve bu destek iyi ya da
k�t� olabilir. ��z�m�n ba�ar�s�, sistem ve uygulaman�n birlikte i�
g�rebilmesine ba�l�d�r.
Son zamanlarda, bir dergide birisi, bir sorunun ��z�m�n�n onun
enbe�endi�i i�letim sisteminde sona erdi�i d���ncesini yaymaya
�abalad�. Ama, bizler, e�er iyi mesleksel bireylersek (profesyonel)
di�er bireyleri neyin �al���p �al��mad��� konusunda bir gazeteciden
daha iyi bildi�imize ikna etmemiz gerekir.
Linux'la iyi e�lenceler...
Ho��akal�n
Manu
|
