Serge Winitzki ��erik: Giri� Bir Kuruluma Do�ru �lk Ad�mlar B�t�n Y�nleriyle Linux Saga G�r�nt� Kart� T�rl�l�k Linux'un Tuzu Biberidir Yeni Bir �ekirde�in Derlenmesi Bit'ler ve Par�alar ya da Bir Zil Nas�l �tt�r�l�r �evireri� A�ileti�imlendirimi GNU Yolu Ek: Donan�m Ger�ekleri Kaynaklar

Fujitsu 635T �zerinde GNU-Linux

�eviri: Salih Giray ve Yavuz Sert

�zet:

Bu yaz� bir diz�st� bilgisayara �zg�rce da��t�lan GNU/Linux i�letim sisteminin yeni s�r�m�n�n en ba�tan kurulmas�n�n �yk�s�d�r. Bunun benzer olan masa�st� veya diz�st� bilgisayarlara linux kurmak isteyenler i�in ve belki de Linux da��t�mlar�n�n geli�tiricilerine faydal� olmas� i�in bilgi kayna�� olmas� istenmektedir. A��klama olduk�a teknik oldu�undan okuyucular�n Unix i�letim sistemini bilen (veya yeterince ��renme isteminde olan) ki�ilerden olmas� daha iyi olacakt�r.

Giri�

Bu benim bir diz�st� bilgisayara ikinci kez GNU/Linux i�letim sistemini kurmam. �lk denememde bir LapNote P150 kulland�m ve gerekli kaynak buradad�r. Slackware CDROM'undaki �e�itli NASILYAPILIR'lar gibi bilgileri Linux Kurulum Yolg�stereni s�r�m 3.2 (Linux Installation Guide) ve Linux'ta Diz�st� Bilgisayarlar g�rsel sanaly�re sayfas�ndan yararland�m. A�a��daki b�t�n bilgiler Fujitsu 635T �zerine Slackware 3.5 kurulumu i�in kendine �zg� bir bak�� sa�lar. Belirli programlara Internet ba�lant�lar� sa�lanmamaktad�r. Bunun nedeni gelecekte okuyucunun belirtilmi� g�rsel sanaly�reler �zerinden bu programlar� yerle�tirebilece�inin varsay�lmas�d�r.

Kuruluma Do�ru �lk Ad�mlar

E-g�nderim arac�l���yla ikinci el bir Fujitsu 635T diz�st� bilgisayar� sat�n ald�m. Bekledi�im gibi bilgisayar "windows, vs�r�m "95 OSR 2" i�letim sistemi ile birlikte geldi. Windows'un kurulumu b�y�k olas�l�kla, bana sat�lmadan, daha �nceki sahibi silinip temiz bir yeniden kurulumla yap�lm��t�. Ses kart� tan�nm�yordu ve b�t�n PCMCIA sistemi sanki hi�bir yerde yokmu� gibi g�r�n�yordu. Ger�ek renk kipini (mode) destekleyip desteklemedi�ini �imdi an�msam�yorum. Kal�c� tekerdeki (Hard Disk) b�l�n�mleri (partition) aras�nda tekere as�l� kal b�l�n�m� (suspend-to-disk partition) olmad���ndan tekere as�l� kal b�l�n�m� (suspend-to-disk) se�ene�ini denemedim. ��nk� onun i�lemeyece�ini, tekere as�l� kal b�l�n�m's�z b�l�n�m yap�s�n�n zarar g�rebilece�inden korkuyordum. (Korkular�m bo�unaym��: tekere as�l� kal se�ene�ini etkinle�tirmek istedi�imde, BIOS tekere as�l� kal b�l�n�m�n�n olmad���n� saptad� ve uyar� duyurumu yapt�).

Windows'u hemen silmekle i�lemleri tehlikeye atman�n ak�lc� bir yakla��m olmad���n� biliyorum; Bu y�zden ilk �nce birka� �eyi al�p ��karmaya gereksinimim vard�. �lk olarak Yaz� T�r� yaz�c� s�r�c�s�n� kurdum ve daha sonra kullanmak i�in Kontrol Paneli'ndeki b�t�n sistem ayarlar�n�n yaz�c�dan ��kt�s�n� ald�m. Bu s�zde i�letim sisteminin belki de tek yararl� �eyi bu dosyad�r, ��nk� ana bilgisayar sistemi elyordamlar� (manuals) ile beraber gelmemektedir (kim oldu�unu bildi�iniz, bel�l� bilgisayar ile u�ra�t�ran, sat�mc�ya te�ekk�r etmiyorum). Bu i�in kural�na g�re b�t�n bu bilgiler donan�m elyordamlar�nda bulunmak zorundad�rlar; fakat bu g�nlerde Windows y�klenmesi pazarda b�t�n bu bilgilerin verilmesi ile e�de�er tutulmaktad�r. Asl�nda siz belki de bilgi ��kar�m� yapabilece�iniz do�ru kurulmu� bir Windows kopyas� alm��s�n�zd�r.

Donan�m bilgilerinin �zetini diskette bir dosyaya yazd�ktan sonra bilgisayar� yeniden ba�latt�m ve BIOS ayarlama kipine girdim. BIOS ho� bir aray�ze sahip olup port numaralar� seri portlar�n ve ses kart�n�n IRQ numaralar�, g�� y�netimi, hatta paralel port kipleri (modes) gibi �zelliklerin denetimine olanak sa�lar.

Bu s�zde i�letim sistemiyle daha fazla u�ra�mamaya karar verdim.

Ayr�ca, PCMCIA'n�n, CardBus ve PCIC uyumlu kipler olarak adland�r�lan iki i�lem kipi vard�r; "Windows", "PCIC" kipindeki PCMCIA sistemini tan�makla birlikte "CardBus" kipindekini tan�yam�yordu. (Daha sonra fark�na vard���m �zere, Linux kipi de e�it �ekilde destekliyordu). G�� i�letimi de Windows taraf�ndan desteklenmiyordu ve d���r�c� istasyonun elyordam�n�n (manual) belirtti�i G�� D���rmeme d��mesi hi�bir yerde bulunmuyordu. Bundan sonra bu s�zde i�letim sistemi ile daha fazla ilgilenmemeye karar verdim. Ama yine de Linux i�letim sistemini y�klemek i�in bir Linux a��l�� disketi olu�turmaya gereksinimim oldu�undan dolay� onu silme zaman� de�ildi.

Linux a��l�� disketinin nas�l olu�turulaca��n� ��zmek ilk ad�md�. Slackware Linux 3.5 da��t�m�n� y�reye�ekmi� ve README, INSTALL gibi dosyalar� elden ge�irmi�tim. �nerilen i�lem basamaklar�na g�re a��l�� dosyalar�n� diskete yazmak i�in Slackware taraf�ndan sa�lanan "rawrite.exe" adl� DOS program�n� kulland�m. Slackware CDROM'undaki "bootdsks.144" dizininde rawrite.exe bare.i a: buyru�u, en basit yal�n (bare) �ekirdek yapmak i�in ve rawrite.exe color.gz a: buyru�u da Slackware kurulumu i�in gerekli root disketini yapmak i�in kullan�l�r. Sonra bareamo.i ba�lang�� disketini de kullanabilece�imi ��zd�m, ��nk� diz�st� bilgisayar Geli�mi� G�� ��letimi (Advanced Power Management, APM) fonksiyonlar� kullanmaktayd� ve bunlar� ana kurulum s�ras�nda bu yolu kullanarak devreye sokabilirdim. �rnek olarak kurulum i�lemini, i�lemin tam ortas�nda durdurabilir daha sonra yeniden ba�latabilirdim. Ama en ba��nda en basit �ekirdek d���nda bir�ey kullanmak istemedim. APM'yi desteklemeyen �ekirde�in kullan�m� sonucunda, diz�st� bilgisayar� bir saat kadar b�rakt���mda sorunla kar��la�t�m ve kendini otomatik olarak durdurdu�unu g�rd�m. Tipik tepki se�kisiz (random) programlar�n devam etmeyi reddetmesi ve i�lemci (CPU) d�zeyinde bir yazma� t�pk�g�sterimi ekleyek s�f�rla b�lme" hata duyurumu (error message) yap�lmas�yd�. APM uyumlu �ekirdek kullan�m� ile ba�lad���mda bu �e�it donan�msal aksamalar ortadan kalkt�.

B�t�n Y�nleriyle Linux

cfdisk ile i�imi bitirdikten sonra kurulum program�n� �al��t�rd�m. Kurulumun ilk ad�mlar� olduk�a a��kt�, klavye tekrar se�ilir, de�i�toku� (swap) alan� olu�turulur ve kurulumdaki erek ve kaynak dosyalar se�ilir. Kal�c� diskin k���k b�l�m�n� root b�l�n�m� (/) olarak ve daha b�y�k b�l�n�m�n� de /usr dizini olarak mount ettim. Kar��la�t���m ilk hata kaynak dizini ile ilgiliydi. Ger�ek bir Slackware CDROM'una sahip de�ildim ama buna ra�men b�t�n dosyalar� al�p CDROM'a "windows" kullanarak yerle�tirmi�tim. Birkac kez denedim ama kurulum Slackware dag�t�m� i�eren dizin olarak verdi�imi dizin olarak tan�mad�.

Bu sorunu ��zmek i�in Ctrl-Alt-F2 tu�lar�na bast�m.

Sorun b�y�k-k���k harf ay�r�m� yapmayan DOS dosya sisteminde olu�turdu�um bu dosyalar�n adlar�, harf ay�r�m� yapan Linux taraf�ndan okunup tan�nam�yordu. �rne�in DOS'ta README ile readme dosyalar� ayn� dosyan�n adlar�yken Linux'ta 2 farkl� dosyay� belirtir. Bu sorunu Ctrl-Alt-F2 tu�lar�na basarak ��zd�m. Bunu daha �nce kulland���m Linux'tan biliyorum, Ctrl-Alt-F1'den F6'ya kadar kullanarak Linux'un sanal konsollar� aras�nda yaz� kipinde ge�i� yapabiliyordum. Ba�ka bir giri� ekran� ile kar��la�t�m ve yine root olarak ge�i�s�zc�k olarak girdim. �kinci bir konsola sahip oldu�um i�in ��krediyorum: mount, cat ve ls gibi kullan��l� buyruklar buradan kullan�labiliyordu ve CD'yi buradan mount edebildim (CDROM s�r�c�s�n�n /dev/hdc'de oldu�unu Slackware'�n a��l���ndan biliyordum, bu y�zden �u buyruklar� kulland�m: mkdir /cdrom; mount /dev/hdc /cdrom), Slackware dosyalar�n� kal�c� tekerin b�l�n�mlerinden birine kopyalad�m ve sonra dosyalar� noktalar�yla birlikte yeniden adland�rd�m. (Di�er bir se�enek, kurulum dosyalar�n�n giri�inde ZIP s�r�m�n� kullanmakt�r ama bizim kulland���m�z bare �ekirde�i bunu desteklememekteydi, daha sonra Slackware ile gelen paralel port ZIP s�r�m�n�n benim makinemde �al��mad���n� anlad�m, a�a��ya bak�n�z) Bundan sonra kurulum program�nda Slackware'in desteklemesinden dolay� "dosyalar� mount edilmi� dizinden al" se�ene�ini se�tim. ��nk� di�er bir konsola ge�ti�imde, CD'deki Slackware bilgi dosyalar�, �e�itli NASILYAPILIR'lar� ve Kurulum Yolg�stereni'ni kurulum ile ayn� anda okuyabiliyordum. Bu bana �ok kullan��l� g�r�nd�. Herhangi bir anda hangi dosya sisteminin mount edildi�ini g�rebiliyor (cat /etc/mtab), e�er gerekliyse onlar� mount ya da umount edebiliyor ( mount -t ext2 /dev/hda3 /mnt/usr) ya da dosyalar�n yerlerinde de�i�iklikler yapabiliyordum. Bir paralel kabuk penceresine girebilir ve sistemde ne olaylar oldu�unu g�rebilirdim. T�m bu s�zedilenler i�inde b�t�n�yle y�kleme yaz�l�m�na ba�l� kalmad���mdan bu y�kleme daha rahat hale gelmi�ti.

Sonraki ad�m kurulumda kullanaca��m yaz�l�m paketlerini se�mekti. Oyunlar, X sunucusu geli�tirme paketi ve kaynakyaz�lar� d���nda CDROM'daki b�t�n paketleri kurdum. Bundan sonra kurulum program� kal�c� tekeri a��labilir yapmak i�in lilo a��l�� i�letmenini kulland�. bareamp.i �ekirde�ini kulland���mdan, otomatik lilo kurulumunu se�tim. �leti�ima�� bi�imlendirilmesini atlad�m, font ayarlar�n� se�medim, modemimin COM2'de oldu�unu g�sterdim, faremi PPS/2 uyumlu olarak se�tim ve zaman dilimini Amsterdam olarak belirledim. (Ni�in o dev zaman dilimi listesinde PageDown tu�unu kulland���mda h�zl� ak�� sa�lanm�yor). En son olarak bilgisayar� yeniden ba�latt�m ve ba�ar�l� olarak a��ld�. Yine ge�i�s�zc��� kullanmadan root olarak girdim ve yakla��k 53 BogoMips hesaplama g�c� ile ayarlamaya haz�rd�m. Bu, BogoMips M�N�-NASILYAPILIR'da a��kland��� gibi, yakla��k 133 Mhz Pentium'a kar��l�k geliyordu.

�imdiye kadar olu�an tek eksiklik paralel porta ba�l� olan zip s�r�c�s�n�n tan�nmamas�yd�. S�r�c� (ppa, parallel port uyumland�r�c�s� (adapt�r)) 0x278 portunda

Yeni s�r�c� olan Curtin s�r�m 1.42 paralel portun her�eyini tan�yordu ve ECP paralel portuyla daha h�zl� bir giri� kipi kullanmam� sa�l�yordu.

paralel port giri�i olmad���n� �nemle belirtti ( duyurumu anlamak zordu, modprobe ppa buyru�u hata duyurumunun en ba��nda "init_module: arac� ya da kaynak u�ra�ta (busy)" gibi bir�ey s�yledi). Bilgisayar� yeniden ba�latt�m ve BIOS ayar ekran�n a�t�m, paralel port 0x378 olarak ayarlanm��t�. �yi ama belki o 0x278 olarak istemi�ti? 0x278 olarak de�i�tirdim, emin olmak i�in basit �ift y�nl� paralel port kipine ge�irdim ve yeniden a�t�m. Bu kez paralel port s�r�c�s� zip s�r�c�s�n� 0x378 portunda bulamad���n� s�yledi. Bu kedi-fare oyununun ba�lang�c�n� g�steriyordu, ni�in bunun en do�ru port oldu�unu s�ylememekte? Port zip s�r�c�s�n�n en son s�r�m�n� derledikten sonra sorun ortadan kalkt� (Konu ile ilgili bilgi i�in Linux Diz�st� Bilgisayarlar g�rsel sanaly�resi'ne konuk olun). Yeni s�r�c� olan "Curtin" s�r�m 1.42, paralel portun her�eyini kendisi tan�yordu ve ECP paralel portuyla daha h�zl� bir eri�im kipi kullanmam� sa�l�yordu.

lilo ayarlama dosyas�n� elle de�i�tirmeyi denedim, ayar dosyas�n� de�i�tirdikten sonra lilo buyru�unu �al��t�rmay� genellikle unutuyordum. Bunun yerine unutkanl�ktan ar� olan liloconfig program�n� buldum.

Sonu� yorumlar�: Bazan kurulum fonksiyonlar�n�n baz�lar� i�lerini bitirince hata duyurumu verirler ama bu hata duyurumlar� sonraki ekran ��kt���nda hemen kaybolurlar. Ben bu hata duyurumlar�n� sabit tutarak y�kleme i�leminin ba�ar�l� olup olmad���n� ��renebilirim. Belki kabuk programlar�n�n daha �ok �al��mas� i�in daha �ok i�e gereksinim olacakt�, ama bu �ok �nemli de�ildi; hi� olmazsa buyruklar�n ��k��lar� y�nlendirilebilir ve istendi�inde g�sterilebilir. Merhaba Bay Volkerding, belki beni duyuyorsunuzdur.

Saga Video Kart�

�lk ana sorunumun X pencere sistemini kurmak, g�r�nt� kart�mla 800x600 ��z�n�rl�kteki LCD ekran�m� �al��t�rmak olaca��n� umuyordum. Ama etkin i�lemler �z�c� olmaktan uzakt�, basit�e dosdo�ru �al���yordu ve sadece ger�ek renk kipinin �zerinde biraz oynanmas� gerekiyordu.

Slackware Linux da��t�mlar� XFree86 ile birlikte geliyor ve y�ksek kalitedeki X sunucusu g�r�nt� yongama (graphics chip) tam destek verece�ini s�yl�yordu. �lk �nce H�zland�r�lm�� X'i denedikten sonra buna kar�� karar ald�m, ��nk� XFree86 daha �ok ayarlanabilir ve benim daha �nce kulland���m ve daha az desteklenen bilgisayar�mda daha �ok deneyimim vard�. Xfree86'y� ayarlamak i�in iki se�ene�im vard�; X tabanl� ayar program� ve yaz� tabanl� program. Faremin alt k�sm� biraz y�pranm�� ve hantal oldu�undan yaz� tabanl� ayarlamay� ye�ledim (aray�z� olduk�a k�t� ama bu, ger�ekten do�ru). Sonra grafiksel ayarlaman�n bu noktada bir �ekilde �al��mayaca��n� buldum. ��nk� yaz� kipi fare s�r�c�s� olan gpm kurmak �zere se�ti�im ve etkinle�tirdi�im fare ile uyumsuzdu. gpm -k yard�m� ile onu ortadan kald�rd�m ama grafiksel kurulum ger�ekten i�e yarar de�ildi ve fareye gereksinim duyuyordu.

2 MB bellekli C&T 65550 grafik uyumland�r�c�s� listede vard� ve b�t�n renk derinliklerindeki 800x600 ��z�n�rl�k kiplerini se�tim. Kurulumun ortas�nda X -probeonly'i �al��t�rarak uygulanabilir v�deo kiplerini ara�t�rd�m ama hata verdi, ��nk� kurulumun bu noktas� hakk�nda ba�lang�� dosyalar�nda yeterli bilgi yoktu. Bundan dolay� bu ad�m� atlad�m ve daha ileri sorunlara y�neldim. Monit�r �zelliklerinin sorunlar�yla ilgilenmedim (�rne�in g��lendirme (refresh) frekanslar�n�n yatay ve d��ey de�erleri gibi). Daha �nceki deneyimimden bu bilginin ba�ar�l� ayarlama i�in ne zorunlu ne de yeterli oldu�unu biliyorum. Sade bir �ekilde "generi� multisync SVGA monit�r"� se�tim (Ni�in diz�st� bilgisayarlar�n ekranlar� listede yok).

Bu dosyada (XF86Config) ayarlama program� ile fazlal�klar�n t�m� kendili�inden se�ilir.

Bi�imlendirmeyle ilgili her�eyi bitirdikten sonra ana g�r�nt� ayar dosyas� olan /etc/X11/XF86Config'e bakt�m. Bu dosya, genellikle, bi�imlendirme program�n�n kendili�inden yerle�tirdi�i fazlal�klarla doludur. Donan�mla ilgili olan �ok �nemli b�l�m olduk�a bilinen KipSat�rlar� (Modeline) kesimidir. Her bir KipSat�r� a��klamas� �zel g�r�nt� kipini, uygun ekran ��z�n�rl���n�, tazeleme frekanslar�n� ve bunun gibi bilgileri i�erir. Her kip bir ada sahiptir ve etkin olan sunucu hangi noktasal renk derinli�inde hangi kiplerin bulundugunu s�yledi�inde (dosyan�n Screen b�l�m�nde) ayar dosyas� dosya adlar�na g�nderim yapar. E�er ayn� adl� birden �ok kip varsa, sunucu bunlardan yaln�zca birini, tazeleme frekans� ve dolay�s�yla g�r�nt� kalitesi "en iyi" olan� kullan�r. Benim daha �nceki XFree86 ayarlama deneyimimden otomatik ayarlama ile onun yakalanabilece�ini biliyordum. Yani o, 640x480 ya da 800x600 gibi, ayn� ��z�n�rl��e ve adlara sahip �zde� bir�ok kipsat�r�n� devreye sokmakta ve verilen monit�r i�in "en iyi" kipi se�mek sunucuya b�rak�lmaktayd�. Ama kiplerin yaln�zca bir ka��, s�zgelimi, 800x600'� etkin olarak �al��t�rabilir. Bu pratikte ��yle olur: sunucu en iyi kipi se�er, ama baz� nedenlerden dolay� bu �al��mazsa kullan�c� buna �a��r�r. Daha iyi bir yol ise bu kipleri 800x600a, 800x600b ve bunun gibi farkl� adlarla adland�rmak ve sunucunun bunlar�n hepsini kullanmas�n� sa�lamakt�r. Kullan�c� Ctrl Alt + ve Ctrl Alt - tu�lar�na basarak varolan kipler aras�nda dola�abilir ve b�ylece en iyiyi se�mesi sa�lanabilir.

Ben 800x600 d���ndaki kiplerin hepsini sildim, onlar� yeniden adland�rd�m, t�m�n� Screen b�l�m� i�ine yerle�tirdim ve X pencere sistemini ba�latacak olan startx buyru�unu verdim. Benim i�in en iyi olan kipsat�r� a�a��daki gibiydi:

# 800x600 @ 60 Hz, 37.8 kHz hsync
Modeline "800x600a" 40 800 840 968 1056 600 601 605 628 +hsync +vsync

Di�er biri benzer olan 56 Hz'deki olup ayn� resim kalitesini vermekteydi. Y�ksek ��z�n�rl�kte g�zel bir resim alabiliyordum. Bununla birlikte pencere y�neticisi g�r�lebilir de�ildi. Ger�ek renk kipi de �al��m�yordu. ( Ger�ek renk kipi startx -- -bpp 24 ile ba�lat�l�yordu, kulland���m grafik yongas�nda dolay� ger�ek 32 bit de�il 24 bit, 24 bpp, oluyordu; X bi�imlendiricisi Screen b�l�m�nde 32 bit se�ene�ini do�ru olarak g�zard� ediyordu ve her zaman renk derinli�ini 8 bit olarak kullan�yordu) X'i yeniden y�nlendirilmi� ��k��la (startx >& /tmp /startx-output) �al��t�rd�m ve sonu�lar�n� bir dosyada tuttum. Tersi durumda duyurumlar�n �ok h�zl� bir bi�imde kayarak ekranda g�r�nt�lenmesi nedeniyle, bu teknik X kurulum sorunlar�na tan� koyabilmek i�in �ok kullan�lan bir yoldur.

Pencere i�letmeninin sorunu, baz� nedenlerden dolay� DISPLAY de�i�keninin ayarlanmamas�ndan kaynaklanmaktayd�. Bu �evre de�i�keni t�m programlar�n pencereleri nerelerde g�sterece�imizi bilmemiz a��s�ndan �nemlidir. Bunu startx ayar dosyas�n� inceleyerek anlad�m ve sorunu ��zd�m.

Ger�ek renkle ilgili sorun X'in ger�ek renk kipinde "piksel saati �ok y�ksek oluyor" bi�iminde yak�nmas�yd�. G�r�n��e g�re bu, piksel saatinde ger�ek donan�m s�n�rland�rmas�d�r. Bazan ger�ek renk kipinin elde edilmesinin olanaks�z oldu�unu d���nd�m ama di�er insanlar�n C&T uyumland�r�c�lar� i�in kulland�klar� kipsat�rlar�n� bakt�m (Bunlar� Diz�st� Bilgisayarlarda Linux g�rsel sanaly�resi'nde buldum) ve a�a��daki d���k saat frekansl� kipsat�r�n� ke�fettim):

#800x600 @ 49.5 Hz vsync, 30 kHz hsync, yucky and flickery even on LCD
ModeLine "800x600b" 28.3 800 816 856 920 600 603 605 618

Bu kip �ok d���k bir tazeleme oran� ve d���k resim kalitesine sahiptir; bunu devreye soktu�umda, ekran g�zlerimi ya�artarak v�z�lt�l� sesler ��kard�. LCD ekranlar CRT'den daha iyi resim kalitesi veriyordu ve �o�u kez kabul edilebilir g�r�nt� 56 Hz d��ey tazeleme oran�ndayd�. ( tipik 14 inch ekranlarda g�z�me bir a�r� giriyordu). Ama bu kesinlikle yeterince iyi de�ildi. Bunu b�yle yapaca��m� bilmiyordum ama di�er de�erleri de�i�tirmeden 28.3 yerine 35.1 yazarak saat frekans�n� artt�rd���mda kip daha iyi �al��t�. O zaman saat frekans�n� eski kipsat�r�nda alt s�n�r 35.4'le de�i�tirmeyi denedim ve �al��t�. �u an bunu yazmak i�in onu (ger�ek renk'te) kullan�yorum. Daha sonra, ger�ek renk kipini benimsenmi� (default) hale getirmek i�in Xf86Config dosyas�nda Screen b�l�m�ne Default Color Depth 24 sat�r�n� ekledim. Kesin renk derinli�ini benimsenmi� olarak kullan�ll�r yapman�n bir yolunu an�msad�m ama X elyordamlar�nda "DefaultColorDepth"i bulmam gerekiyordu. ��nk� X bi�imlendirim yaz�m� benimsenmi� renk derinli�i ile ilgili hi�bir �rnek sat�r i�ermiyordu.

28.3 deneme kipini X sunucusu i�in kabul edilebilir yapmak amc�yla izin verilen monit�r frekans de�erlerini de�i�tirmek zorunda kald�m. Bi�imlendirici bu de�erleri yerle�tirdi.

HorizSync 31.5 - 37.9
VertRefresh 50 - 90

�ki son hamle vard�. X oturumundan yaz� konsoluna ge�ip XF86Config dosyas�na TextClockFreq 40 sat�r�n� ekleyerek frekans� yeniden d�zelttim ve sanal konsolu eri�ilebilir olarak saklamak ve de DISPLAY �evre de�i�kenini ayarlamak i�instartx ayar dosyas�n� (/usr/X11R6 /bin/startx) yeniden d�zenledim. (Bu de�i�kenler pencere i�letmeni fvwm2 taraf�ndan s�z�mona i�letiliyordu ama hi� de �yle g�r�nm�yor) Yaz�m�n son b�l�m� art�k a�a��daki gibiydi:

export DISPLAY=":0.0"
exec xinit $clientargs -- $serverargs >& /tmp/xinit.out &

Yukar�daki ikinci sat�r X konsolun b�t�n ��k�� bilgilerini ge�ici dizindeki bir dosyaya yazar ve geri plandaki t�m X pencere i�lemlerini yerle�tirerek gerekli oldu�unda kullan�lmas�n� sa�lar.

T�rl�l�k Linux'un Tuzu Biberidir

Sistem �al��t� ama hep e�lence ile ilgili bir�eyleri ka��rd���m izlenimi edinmi�tim: son ��kan yar�-tecimsel da��t�mlardan ikisini, RedHat 5.1 ve SuSe 5.2'yi edindim. Bu ikisi kurulum ve ayarlamada rakip tan�m�yordu ve ben bunlar�n yerine bilgisayar bilgelerinin ye�ledi�i Slackware'i kullan�yorum. Art�k bunlar�n da tad�n� almak istiyorum.

SuSE 5.2, a��klanan b�t�n yeteneklerine kar��n benim diz�st� bilgisayar�m� a�amad�. A��l�� disketlerini �al��makta olan Slackware da��t�m�nda yapt�m, bu i�lemi dd if=/cdrom/disks/eide01 of=/dev/fd0 buyru�u ile yapt�m. Belki bellek �at��mas� ya da ona benzer bir nedenle, IDE a��l�� disketlerinin hi�biri (eide01'den eide03'e) "Linux Y�kleniyor..." (3 nokta ile) duyurumundan �teye gidemedi. Daha sonra ba�kalar�ndan duydum ki bazan a��l�� disketleri �al��maz ve ondan sonra birisinin ge�ici bellek (memory cache) ile oynamas� ya da ba�ka bir kabuk se�mesi gerekirmi�. Ama 1) �ekirdeklerin hi�biri �al��mad�, BIOS ayar program� ge�ici bellek ile u�ra�mama izin vermedi.

SuSE 5.2, a��klanan b�t�n yeteneklerine ra�men diz�st� bilgisayar�m� a�amad�.

2) Ni�in Slackware disketleri iyi �al���rken bo�una u�ra��p can�m� s�kay�m. Art�k Suse'den vazge�tim. Ayr�ca, ( �ngilizce benim anadilim olmamas�na ra�men) �unu s�ylemeleyim ki SuSe'nin (�ngilizce) duyurumlar� Almanca'dan ivedilikle �evrilerek olu�turulmu�.

Daha �nceki Linux deneyimim RedHat4.1 ile oldu�undan ve RedHat5.2'nin daha g�venilir oldu�unu duydu�umdan dolay� RedHat 5.2'e d�nmeyi �ok istiyordum. Kurulum yaz�lar� g�zlerimin �n�nde parlad�, yaln�zca bir tane ba�lang�� disketi yapmam beni kuruluma hemen co�kuyla sokacakt�. Paralel port zip s�r�c�s� kurulumda kullanmama ra�men /dev/sda'da ba�ar�l� olarak bulundu. Ama bu beni olduk�a s�k�nt�ya soktu, �rne�in fdisk "/dev/sda'ya girilemiyor" yak�nmas� vererek ba�lat�lamad�. Ayr�ca kurulum s�ras�nda yaln�zca bir tane yaln�z kabu�u �al��t�ran paralel port, yaz�l� i�lemleri g�r�nt�lemesi i�in ( Ctrl-Alt-F3 ve F4 ) iki tane hata duyurum konsolum vard�. O yaz�lara devam ettik�e ve bireysel paketlerin se�ildi�i noktaya geldik�e kurulum i�in ne kadar bo� yer kald���n� g�rebiliyorum (Slackware'e benzemiyor). �u ana kadar istenilen bo� alan 400MB'�n alt�nda oldu�undan ve /usr b�l�n�m�nde bunun iki kat�ndan daha fazla yer oldu�undan bu �ok �nemli de�ildi

Daha basit olan X ayarlar�n� yapmaya kalk��t�m. Ayarlar sonucu olu�an /etc/X11/XF86Config dosyas� benim donan�m�m i�in biraz uygunsuzdu. ��nk� ilgili 24bpp ger�ek renk kipini atl�yordu; onun yerine 32bpp'i atlayabilirdi. Ancak ben hangi kiplerin �al��t�g�n� biliyordum ve o kadar da k�t� de�ildi. Grafik uyumland�r�c�m (C&T) dogru olarak kimliklendirilmi�ti. X'i sorunsuz olarak cal�st�rd�m. (Tek ho�lanmad�g�m �ey X terminalin siyah �zerine beyaz yaz� kullanmas�. Sonra, /redhat/contrib dizinindeki GhostScript 5.10'u y�klemek i�in �nl� rpm ("RedHat Paket ��letmeni", yaz�l�m y�kleme ve kald�rma i�in kullan�lan program) program�n� kullanmaya cal�st�m. Bunun i�in s�k�c� olan tar zxf paket_ad�.tgz yerine daha basit olan rpm -i paket_ad�.rpm buyru�unu kulland�m. rpm bana bu y�kleme i�in "ghostscript-fonts-standard" gibi ba�ka paketlere gereksinim duydugu duyurumunu verdi. Di�er ghostscript font paketleri etraftayd� ama o yoktu. B�yle bir�eyle RedHat 4.2'de de kar��la�m��t�m. rpm bir defas�nda bana (RedHat 4.2 alt�nda) "/bin/sh paketinin sistemimde bulunmad���n� s�ylemi�ti. /bin/sh kabuk demektir. Onsuz, t�m bu buyruklar� nas�l verebilirdim? Anakart'�n varolmad���n� s�yledi�ini de duyabilecektim. Bunun tipik "rpm ��lg�nl���" oldu�unu d���n�p ondan vazge�tim. Toplamda sistem, ayn� bile�enleri i�eren Slackware kurulumundan daha yava� �al���yordu.

Sonra sistem bi�imlendirme elayg�t�, sistem yoneticilerinin cok yak�n yard�mc�s� linuxconf ile u�ra�t�m. Ne yaz�k ki, �o�u ba�lant�s�z nesnenin ayar�n sistemimde nas�l de�i�tirilece�ini anlayam�yordum. Baz� yerler a��kca g�r�lebiliyordu ama di�erlerini ��karabilmek neredeyse olanaks�zd�. Benim i�in temel �ncelik sistem bi�imlendirimini anlamak ve buna g�re sorunlar� gidermekti. RedHat ve onun "onu kolayla�t�r" felsefesi'ndeki izleyicilerinin, kolay kullan�m�, bilinen ayr�nt�lar� saklayarak de�il de, y�netmenin herhangi bir �eyi elle de�il ama baz� yaz�l�mlar� �al��t�rmas�n� saglayarak g�ndeme getirdiklerinden ku�kuluyum.

Di�er bir yak�nmam: zip s�r�c�s�n�n bulunmas�na ra�men kullan�ma ge�mesi �ok uzun s�r�yor, ��nk� yaln�zca yava� kipin kullan�labildi�i eski beta s�r�m� kullan�l�yor. Bu y�zden s�r�c�y� ve belki de �ekirde�i yeniden derlemem gerekiyor. �ekirdek kaynak kodlar�n� y�klerken di�er bir sorunla daha kar��last�m. �imdi ne oldu�unu an�msam�yorum. Bu d���ncelerden ve "rpm ��lg�nl���"ndan �ekindi�imden dolay� RedHat'i b�rak�p, eski ama g�venilir, Slackware'e d�nd�m. Elimdeki Slackware disketleriyle yeniden ba�latt�m ve kafamdaki bilgilerle kurulumu yineledim ve sistem hemen yeniden devreye girip �al��t�.

Yeni Bir �ekirde�in Derlenmesi

Linux Sisteminin merkezinde �ekirdek oldu�unu ve �ekirde�in, fareden, ses kart�na, benim paralel port ZIP s�r�c�me, d�� SCSI CDROM s�r�c�s�ne kadar �e�itli t�m �evre ayg�tlar� i�ermesi gerekti�ini biliyordum. Ayr�ca, �ekirde�in bu ayg�tlar� mod�l olarak y�klenildikleri zaman da destekleyebildi�ini yani istendi�inde y�klenip daha sonra devre d��� b�rak�labildiklerini biliyordum. B�ylece, istenildi�inde uyumsuz ayg�tlar i�in y�kleme sonra devre d��� b�rakmak m�mk�n oldu�undan dolay� �ekirdek daha k���k ve daha esnek hale gelir. �rne�in, yaz�c� s�r�c�s� paralel portla ZIP s�r�c�s�yle uyumlu olmayabilir, o zaman s�r�c�y� bir anda bu iki s�r�c�den yaln�zca birisi i�in y�kleyebilirdim.

Standart bir Linux da��t�m� ile gelen �ekirdek, sahiplenmeyi d���nme e�ilimi g�stermeyece�im, baz� ana ayg�tlar�n deste�ini i�erir, bu ayg�tlar bellekte bir�ey yapmaks�zin kal�p dururlar. En iyisi �ekirde�i �zerinde cal��t��� sisteme g�re derlemektir.

Bunu akl�mda tutarak, bilgisayar�m i�in uygun bir �ekirde�i bi�imlendirip derlemeye ba�lad�m. Slackware'i y�klerken t�m �ekirdek kaynak kodlar�n� y�klemeyi se�ti�imden dolay� �ekirde�i yeniden derlemek �ok kolay oldu. /usr/src/linux dizinine ge�ip make menuconfig buyru�uyla yaz�-tabanl� �ekirdek bi�imlendirme yaz�m�n� ba�latt�m. K�sa bir s�re sonra, �e�itli �ekirdek se�enekleri i�eren ho� bir diyalog kutusu kar��mda g�r�nd�. Herbir �ekirdek se�ene�i anlat�mlarla iyi bezenmi�ti ve zaman yitirmeden onlar i�inden bakabiliyordum. "ESS AudioDrive" t�r� ses kart�ma kadar girebilece�im her �eyi girdim. Ses kart�m listede bulunmamakla birlikte, README dosyalar�ndan edindi�im bilgi �er�evesinde onun bir SoundBlaster t�r� oldu�unu sanmaktayd�m (listede yoktu ama �yle olmal�yd�). Mod�l olarak derlenmesi gereken t�m paralel ayg�tlar�n t�m�n� se�tim. Ayg�tlar, g�� i�letmeni ("APM"), ses g�rleticisi (SoundBlaster) uyumlu ses kart�, bir PS/2 fare, seri portlar, disket, cdrom, ve SCSI teker deste�i (benim ZIP tekerim i�in ama ona sahip olmak iyiydi) gibilerini i�ermekteydi. SLIP ve PPP gibi ileti�ima��yla ilgili �eyler ve a.out, ELF, ve �al��t�rmam gerektiren durumlarda kullanabilmem i�in java �al��t�r�labilir bi�imleri (format) i�in mod�ller yapt�m. SGI uyumlu ZIP tekerleriyle �al��abilmek amac�yla Macintosh dosya sistemi (hfs) i�in ve paralel ZIP s�r�c�s� i�in g�ncellenmi� destek (bu �eyler standart �ekirdekle birlikte gelmiyorlard� ama onlara gereksinimim vard�) i�in mod�lleri ayr�ca derledim. En son PCMCIA paketini (pcmcia-cs-3.0.4) y�reye�ektim ve SCSI kart ve ileti�ima�� kart� destek mod�lerini derledim.

Ard�ndan make dep; make zlilo; make modules; make modules_install buyruklar�n� �al�t�r�p 15 dakika bekledim. Her�ey bittikten sonra yeni �ekirdek ve mod�ller derlenmi� ve do�ru yerlere yerle�tirilmi�tiler. Olu�an /vmlinuz �ekirdek dosyas�n�n /vmlinuz.old alt�nda korunmakta olan eskisinden daha yeni ve k���k oldu�unu denetledikten sonra makinemi yeniden ba�latt�m (reboot)... ve ba�lat�lamad���n� herhangi bir dosya sistemi mount edilmeden �nce durdu�unu g�zlemledim. VFS: mounted root (ext2 filesystem) readonly'deki b�l�n�m denetiminden sonra al���lm�� ba�lat�m duyurum dizisi (boot message sequence) durdu kald�. Hi�bir dosya sistemi okuma ve yazma i�in mount edilemedi, INIT taraf�ndan ba�lat�lan, sistem ba�lat�m yaz�mlar�ndan hi�biri �al��t�r�lamad�.

Eski �ekirde�i i�eren ba�lat�m disketi ile Slackware'i yeniden baslatt�ktan sonra sistemim geri geldi, yeniden �ekirdek bi�imlendirme a�amas�na ge�tim ve yeni �ekirde�imde neyin hatal� oldu�unu d���nd�m. Sonra �l�mc�l yanl���m� buldum: her�eyi mod�llerle yapmaya o kadar kendimi al��t�rmam aptalca bir yanl��l�k yapmama neden olmu�tu. T�m �al��t�r�labilir bi�imler (a.out, ELF and java gibi) i�in destekleri mod�l olarak derlemi�tim. T�m �ekirdek ve mod�ller ELF'de derlenmi�tiler. Bu y�zden, yeni �ekirdek ba�lat�l�nca ELF deste�i i�in olan mod�l�nu y�kleyinceye kadar hi� bir mod�l� y�kleyemiyordu. �te yandan, bu mod�l�n y�klenmesi insmod program�n�n �al��t�r�lmas�n� gerektiriyordu ki bu da ELF �al��t�r�labilir deste�inin mod�l olarak de�il de �ekirdek i�ine derlenmesini gerektiriyordu. Bu durum, g�n�m�zde bir�ok program�n ELF �al��t�r�labilir dosyas� bi�iminde derlenmesi nedeniyle do�al bir �eydi. Bu do�rultudaki de�i�ikli�i yapt�ktan sonra �ekirde�i yeniden derledi�imde, sorunsuz olarak yeniden ba�latmay� ba�arabilmi�tim.

Sonra /lib/modules dizinine gittim ve derlenenlerden eski olan t�m mod�lleri sildim. Bunun sayesinde ba�lat�mda, uyu�umsuz mod�llerle ilgili hata duyurumlar�ndan kurtulmu� oldum. Ayr�ca /etc/rc.d/rc.S sistem ba�lat�m yaz�m dosyas�n� elden ge�irerek mod�lleri otomatik olarak y�kleyen ve kald�ran kerneld "deamon"�n�n devreye sokulmas�n� sa�lad�m. kerneld sayesinde mod�lleri insmod ve rmmod ile elle y�kleyip kald�rmak (b�yle yapabilmek h�l� m�mk�n olsa da) gerekmiyor. lsmod buyru�u o anda �ekirdekte y�kl� bulunan t�m mod�lleri listeliyor.

kerneld, mod�lleri gerekti�inde y�kleyip bir s�re i�in kullan�lmad�klar�nda kald�rarak, d�zg�n bi�imde �al��t�. /etc/conf /modules'e alias scsi_hostadapter ppa sat�r�n� eklemek gereksinimini duydum. B�ylece, ZIP tekerini (/dev/sda) mount etmeye �abalad���mda paralel port ppa otomatik olarak y�klenmi�ti. Paralel port uyarlay�c�s� yerine SCSI kart kulland���mda bunu de�i�tirmek zorunda kalaca��m� kestirmi�tim.

Bit'ler ve Par�alar, ya da Bir Zil Nas�l �tt�r�l�r

Yeni �ekirdek ile birlikte birka� iyi bi�imlendirme olana�� elime ge�ti. Bunlar, iki fareyi ayn� anda desteklemek, d�� veri kay�t ayg�tlar�na (�imdilik disket, CDROM ve ZIP s�r�c�leri) giri�i denetlemek, Rus�a'y� desteklemek ve fvwm2 pencere i�letmenini ayarlamak.

Slackware kurulum yaz�m� /mnt dizinini ve onun alt�na da, disketler ve CDROM'lardaki dosya sistemlerini mount etmek i�in /mnt/floppy ve /mnt/cdrom alt dizinlerini olu�turmu�tu. Bunlar�n ayr� bir dizin alt�nda bulunmalar�n� uygun bulmad�m ve onun yerine k�k dizin alt�nda floppy ve cdrom dizinlerini yaratt�m. Ama daha sonra, farkl� se�enekler alt�nda ayg�tlar� mount edebilmek i�in daha �ok dizine gereksinimim oldu�unun fark�na vard�m ve bunlar� k�k dizin alt�nda tutmak yerine mnt silsilesini yeniden yaratt�m.

Ayr�ca /etc/fstab dosyas�n� elden ge�irerek mount ayarlar�n� da de�i�tirdim. Y�kleme sonunda bu dosya benimsenmi� olanlar� i�ermekle birlikte benim gereksinimlerimi kar��lam�yordu. Herseyden once floppy, cdrom ve ZIP s�r�c�leri i�in sat�rlar ekledim. Otomatik mount edilmelerini �nlemek ve t�m kullan�c�lar�n mount etme hakk� olmas� (user se�ene�i) i�in gereken de�i�iklikleri yapt�m:

/dev/fd0   /mnt/floppy	vfat	user,noauto,noexec,nonumtail  0 0
/dev/sda4  /mnt/zip	vfat	user,noauto,noexec,nonumtail  0 0
/dev/hdc  /mnt/cdrom	iso9660	user,noauto,noexec	      0 0

noexec se�ene�i DOS uyumlu dosya sistemleri i�indir. Dosyalar�n o dosya sistemi �zerinde �al�st�r�lamaz olmas�n�, yap�lmas� sa�duyulu olarak d���n�lebilecek bir �eyi, sa�l�yor. nonumtail se�ene�i �irkin dosya adlar�yla dosya olu�turmay� engelliyor: longname.file dosyas� e�er ad �at��mas� yoksa longna~1.fil yerine longname.fil olarak adland�r�lacakt�r. vfat dosyasistemi, eski msdos t�r�n�n tersine uzun dosya adlar�n� DOS uyumlu bir bi�imde destekler. Dolay�s�yla, neden kullan�lmas�n.

mtools paketi bas�ma biraz dert a�t�: o ya /dev/fd0'a okuma-yazma hakk� verilmesini ister ya da disketi yaln�zca yetkin kullan�c� (superuser) ger�ekten okur ya da �zerine yazabilir. Mtools dosyalar�ndaki dosyalar�n setuid bit'ini ayarlamak yad�mc� olaca�a benzemiyordu. Bu ayg�tlar� elle mount etmeye karar verdim.

Fareler hakk�ndaki �yk�m ger�ekten basit ��nk� �nceki laptop'umda bu konu ile u�ra�m��t�m. Laptop'un PS/2 benzeri dokunma ile �al��an bir faresi olmakla birlikte ben ona bir de seri porttan ba�lanan d�� fare eklemi�tim. �ki fare de gpm (genel ama�l� fare, �ngilizcesi: general purpose mouse) program� sayesinde kullan�labiliyordu. Program�n iki amac� vard�: yaz� ortam�nda kesme ve kopyalama i�ini g�rmek

Her iki fare de en kolay olarak gpm (genel ama�l� fare, �ngilizce'si: general purpose mouse) program�yla desteklenebiliyordu.

ikincisi gpm ( bus fare, PS/2, serisel veya di�erleri gibi herhangi bir �ey olabilen) iki de�i�ik fareyi tek bir g�sterici ayg�ta odakl�yordu. T�m istenilen bir buyruk sat�r�yd�. S�zdizimi biraz karma��k olmakla birlikte temiz a��klamalar� ve �rnekleri elyordam sayfas�nda (man gpm) bulmak m�mk�nd�r. gpm program� /etc/rc.d/rc.local ba�lat�m dosyas�na yaz�larak baslat�l�r. B�ylece kurulum ve etkinle�tirme sa�lanm�� olur. Ben bu dosyadaki sat�r� �u sat�r ile de�i�tirdim:

gpm -t ps2 -m /dev/psaux -2 -M -t -mman /dev/cua0 -3 -R

Bu ��yle a��klanabilir: birinci fare PS/2 t�r�nde olup yard�mc� port'ta bulunacak ve 2 d��mesi bulunacak; ikinci fare (-M) [Logitech] MouseMan t�r�nde olup birinci serisel port'a (/dev/cua0) ba�l� olacak ve 3 d��mesi bulunacak, ve -R her iki farenin de X window oturumlar�nda bir tek fare gibi davranacaklar� anlam�na gelecektir. (1.14 ya da daha sonraki s�r�ml� gpm kullan�lmas� durumunda, -R se�ene�inin burada gerekli olmad���na dikkat ediniz.) Bu sat�r�n girilmesinden sonra gpm'i �ld�rd�m ve yeniden ba�latt�m (gpm -k; /etc/rc.d/rc.local) ve o zaman her iki farem de hemen �al��maya ba�lad�lar ve herhangi bir sorun ��karmad�lar. �stelik, bir X pencere oturumunda �al���rken serisel fareyi takabiliyordum, ve o �al���yordu. Bunlar, s�z�mona i�letim sistemi diye nitelendirilen "windows" alt�nda olanaks�zd�: orada kullan�c�ya bilgisayar� "yeni bir donan�m" i�i yapmak i�in yeniden ba�latma �neriliyordu.

U�ra�t���m di�er bir konu da Krilik karakter k�mesinin deste�ini sa�lamakt�. Rus�a karakterleri okuyabilmeli ve aras�ra da yazabilmeliydim. Bu deste�i yaln�zca X i�in y�kledim. Bu destek iki par�adan olu�uyordu: Krilik fontlar�n� bulup getirmek ve Krilik klavye yap�s�n� olu�turmak. UNIX'in Krilik'le�tirilmesinin nas�l yap�ld���n�n t�m ayr�nt�lar�n� a��klayan bilgi sayfalar� ileti�ima��nda (Internet) bulunmaktad�r. Slackware ile birlikte KOI-8 fontlar� sa�lan�yor. "Krilik NASILYAPILIR" Serge Vakulenko ([email protected]) taraf�ndan yarat�lan VakuFonts toplulu�una yol g�sterir. O, X Pencere Sistemi i�in krilik nesneler toplulu�unda eri�ilebilir. KOI-8 ve CP-1251 (ya da "Windows") kodlamas�nda �zde� fontlar sa�layan iki font paketini y�reye�ektim, font dosyalar�n� (*.pcf.gz) ana X window fontlar dizini /usr/X11R6/ lib/X11R6/fonts/'nin (Slackware sistemimde /etc/X11/fonts ba�lant�s� �zerinden kolayca eri�ilebilir) koi8-r ve x-cp1251 alt dizinlerine a�t�m. Bundan sonra, bu iki alt dizini /etc/X11/XF86Config. dosyas�nda "FontPath"e ekleyerek fontlar� kurulumunu yapt�m. Daha sonra, X Pencere Sistemi'ni yeniden ba�latt�m. T�m fontlar eri�ilebilir durumdayd�, b�ylece Netscape'i (S�r�m 4.05'i kulland�m) bu fontlar� ilgili koi8-r ve x-cp1251 kodlamalar� i�in otomatik olarak kullanabilece�i yap�da bi�imlendirebildim.

Sonra bir Rus klavye s�r�c�s�ne gereksinim duydum. Moshkow Kitapl���, Krilikle�tirme �zerine sayfadan elde etti�im xrus basit program�n� kulland�m. Onun /etc/X11/app-defaults /Xrus kaynak dosyas�n� yamalay�p klavye yap�lanmas�n� benim Rus daktilosu anlay���ma g�re d�zenledikten sonra :) Rus�a'da yazabilme rahatl���na eri�mi�tim.

En son olarak yap�lacak i� dosyalar� Rus�a kodlamalar� aras�nda de�i�tirmeye yarayacak olan program� y�klemeye geldi. 323 olarak adland�rd���m evyap�m� �ok basit bir yaz�m� kulland�m. O, CP866 ("DOS" ) KOI-8, CP1251 ("Windows"), ve Macintosh kodlamalar� aras�nda d�n��t�r�m yapma yetisine sahip bulunmaktayd�. 323'e koi2win, alt2mac olarak adland�r�lan kat� ba�lant�lar yaratt�m ve bu yolda devam ettim (ln 323 koi2win vb.). B�ylece yaz�m ad�na bakarak ne yapaca��na karar verebiliyordu. Bu yaz�m� ve y�klenmi� fontlar� kullanarak, Rus�a'daki herhangi bir yaz� okunabilmektedir.

X ayarlar�n� fvwm2 pencere i�letmeni d���nda uygun bi�imde halletmi�tim. Onun t�m ayarlar� ~/.fvwm2rc dosyas�nda ya da (e�er bu dosya yoksa) sistemeyayg�n /etc/X11/fvwm/system.fvwm2rc dosyas�nda bulunur. Slackware ile sa�lanan kaynak dosyas�nda ger�ekte �ok yarar� olamayan ya da i�lemeyen bir�ok �eyin devre d��� b�rak�ld���n� g�rd�m. Pencere i�letmeninden istedi�im temel �eyler �unlard�: d��meleri en faydal� az say�da program� �a��rarak h�zl� g�sterme, klavyeye ve fareye, pencere hareket ettirme veya y�kseltme gibi pencere i�lemleri i�in yan�t verme, baz� ana i�lemleri t�m pencerelerde ad�ubu�una yerle�tirebilme, ve t�m y�klenmi� X uygulamalar�n� men� halinde g�r�nt�leyebilme diye s�ralayabiliriz. B�t�n bunlar, ideal olarak, fareye dokunmaks�z�n klavyeden eri�ilebilmeli.

Sa�lanan kaynak dosyas� ile i�e ba�lad�m. Onu defalarca edit edip uzun ve yo�un (man fvwm2) dosyas�n�, bu i�letmenin fonksiyonlar�n�n nas�l devreye sokulaca��n� bulabilmek amac�yla okudum ve ad�m ad�m ilerleyerek de�i�iklikleri ekledim. �e�itli pencere i�lemleri i�in yararl� olan "Windows 95" a�k�lar�n�n (keys) yap�m�yla ilgilenmekteydim. Son bahsetti�im fare olmaks�z�n. Nelerin olup bitti�ini belirten yeterince a��klama ile donat�lm�� larak sonu� burada bulunmaktad�r.

�evireri� A�ileti�imlendirme GNU Yolu

Benim yerel PPP ileti�ima�� sa�lay�c�s�na �evireri� eri�imi kurulu olup o kadar k�sa zamanda �al���yordu ki ger�ekten �a�akalm��t�m. Biraz karma��k ve �a�d��� kalm�� PPP kurulumuyla ilgili "Kurulum Yolg�stereni"ni de i�eren elyordamlar�n� okuduktan sonra PPP kurulum ve ayar�n�n olduk�a ac� verici oldu�u izlenimi alt�ndayd�m. Bununla birlikte, ppp ile ba�layan buyruk adlar�n� se�kisiz olarak vererek Slackware'de modemim ve PPP sa�lay�c�m hakk�nda do�ru sorular� soran pppsetup adl� bir yaz�m�n bulundu�unun fark�na vard�m. Bunun hakk�nda, "authentication protokol"unun "PAP", "CHAP", veya "CHAP-Microsoft" olup olmad�p� da dahil hi�bir �ey bilmiyordum. K�sa s�rede her�ey yap�ld�, daha �ok kendinden a��klama� olan iki buyru�u yani ppp-go ve ppp-off'u PPP ba�lant�s�n� denetlemem s�ylendi. Ayr�ca /etc/ppp/ppp.setup.txt adl� pppsetup s�resince ne yap�lmas�n� betimleyen ayr�nt�l� bir yaz� da vard�. O dosyada, PPP ba�lant�s�n�n ba�ar�l� bir bi�imde kuruldu�unu s�namak i�in ifconfig'yi ko�turmam s�ylenmekteydi. Ayr�ca, herhangi bir sorun ��kmas� durumunda sistem kay�t dosyalar�na yani /var/log/messages ve /var/log/debug'a y�nlendirilmekteydim (PPP se�enekler dosyas� /etc/ppp/options'da debug se�ene�i benimsenmi� olarak etkinle�tiriliyordu; daha sonralar� debug dosyas�n�n �imdi �o�unlukla gereksiz pppd duyurumlar�yla doldurulmu� olmas�ndan dolay� bunu devre d��� b�rakt�m).

Her�ey g�l gibi g�r�n�yordu fakat modemi telefon hatt�na ba�lad���m zaman ppp-go buyru�u bir ba�lant� yaratm�� gibi g�r�nm�yordu. /var/log/debug dosyas� bir�ok duyurum i�eriyordu; dosyan�n sonuna do�ru bakt�m pppd ve kar�� konak (host) aras�nda ba�ar�s�z bir de�i� toku� buldum. Kar�� konaktan al�nan duyurumlardan biri s�yl�yordu. Aha! dedim ger�ekten "CHAP" yerine "PAP" yetkilendirimini se�meliydim. pppsetup'� yeniden yapt�m ve PPP ba�lant�s� bir an evvel devreye girmi� ve zaman yitirmedem �al��m��t�. �kinci olarak d���nd���m de pppscript'in sistem kay�t dosyas�n� ve " PAP istemi� gibi g�r�n�yorlar ... " t�r�nden g�r�nt�lenen duyurumlar� grep'leyen baz� fonksiyonla� i�erdi�ini ama baz� nedenlerle bunlar�n devre d��� b�rak�ld�klar�yd�. pppsetup'�n daha iyi bir s�r�m� var m� acaba, belki de onun geli�tirimi hen�z bitirilememi�tir?

PPP'nin g�zel �al��mas�na, fetchmail, ncftp, Pine, netscape ve di�er iyi yaz�l�m programlar�n� sorunsuz kullanabilmeme ra�men, kurulum ve ayar'dan tam olarak memnun de�ildim. �evireri�im i�leminin daha fazla kontrol edilebilir ve (varsa) hata duyurumlar�n�n da kullan�c�ya g�r�n�r olmas�n� isterdim. Herhangi bir nedenle PPP ba�lant�s� koptu�u takdirde, root olarak girmeden ve sistem k�t�klerini (logs) incelemeden bir yolunun bulunmas�n� isterdim. Belki o ticari linux'lar kullan�c� dostu PPP ba�lant�lar�n� g�r�n�r k�lan (belki gppp?) kulland�r�mlarla (utility) geliyorlar. Ama, korkar�m o kulland�r�mlar bir�ok ba�ka �eyin kurulumuna gereksinim duyuyor ya da kendi "�zg�n" �evreleri d���nda �al��mayacaklard�r. Birg�n daha dost�a bir kulland�r�m� (utility) kuracak ya da Perl ve Tk ��renecek ve kendimin �zg�n ileti�ima�land�r�m nesnelerimi yazaca��m. Veya, GNOME nesneye y�nelik masa�st� i�letmen olgunlu�a eri�ince, belki de "t�m�yle" RedHat ile ilerleyece�im.

PPP ile ilgili ba�ka bir sorun ppp-go yaz�m�n�n root kullan�c�lar taraf�ndan �al��t�r�lmas�n�n gereklili�iydi. �nce istenildi�inde �evireri� kurulumunu d���nd�m, ama �ekirdek baz� nedenlerden dolay� bu �zelli�i destekleyen PPP s�r�c� s�r�m�n� (2.3) i�ermiyordu. Sonra ileti�ima�� belgeliklerini (network archives) kar��t�rd�m ve �ok k�sa bir C program�, "�l�ml�ler i�in ppp"'yi buldum. Bu program root kullan�c� olmak i�in tabanda setuid(0) ad�nda bir fonksiyon �a��r�yor daha sonra da ppp-go yaz�m�n� �al��t�r�yordu. Onu derledim ve setuid bit'i 1'e ayarlanm�� olarak (chmod 4755 ppp_for_mortals) eri�imyoluna (path) kurulumunu yapt�m. Bundan sonra, bu program� kullan�c� olarak PPP ba�lant�s�n� ba�latmak veya durdurmak i�in cal��t�rabildim.

Ek: the Donan�m Ger�ekleri