Giri�

Neden Linux?

��renci Dan��manlar

Sonu�

Linux'un �niversite Laboratuvarlar�nda E�itsel Ara� Olarak Kullan�m�

�zet: Yazar, Linux'un T�rkiye'de e�itim kurumlar�ndaki ara�t�rma laboratuvarlar�n�n y�z�n� birincil olarak nas�l etkileyip de�i�tirdi�ini betimlemektedir. Onun deneyimleri t�m d�nyadaki �niversitelerde varolan bu andaki de�i�imi �rneklemektedir.

Giri�

Linux T�rkiye'de, �zellikle akademik ortamlarda, bir anda geni� bir kullan�c� grubuna ula�m��t�r. Bunlar aras�nda, �stanbul Teknik �niversitesi Linux ile ilgili olarak farkl� �l�eklerde yapm�� oldu�u �al��malarla ve T�rk�e s�r�mler geli�tirerek �nemli bir rol almaktad�r. �ok yak�nlarda, �niversitenin Elektrik M�hendisli�i B�l�m�nde T�rk�e Linux olan Turkuvaz'�n Beta s�r�m� tamamlanm�� bulunmaktad�r. Her ne kadar �al��malar bu b�l�mdeki ara�t�rma ve ��retim yad�mc�lar� taraf�ndan yap�lsa da Fen Edebiyat Fak�ltesi'nde Linux kullanan geni� bir ��renci toplulu�u bu �al��malara kat�lmaktad�r. Bu ��renciler, Matematik ve M�hendislik Bilimleri B�l�mleri'nin ortakla�a koordine etti�i Matematik M�hendisli�i Lisans Program�nda okumaktad�rlar. Yazar yaz�da, en ba��ndan bu yana programda Linux kullan�m�n� ile ilgili olarak a��klamalarda bulunuyor.

Neden Linux?

�yk�, Matematik M�hendisli�i Lisans Program�'n�n g�ncellenmesinin g�ndeme geldi�i 1992 'de ba�l�yor.

M�hendislik Bilimleri B�l�m�, o g�nlerde, program�n yaz�l�m tabanl� olarak de�i�tirilmesi konusunda kararl� ad�mlar att�. Bu g�r���n temelinde yatan ��rencilere bilgiyi vermenin de�il bilgiye nas�l ve etkili bir �ekilde ula�may� ��retmenin �nemli oldu�u d���ncesiydi ve ders i�erikleri bu do�rultuda de�i�tirildi. Dolay�s�yla, �zellikle bilgisayar tabanl� derslerde, e�itim olabildi�ince devinimli bir yap�ya kayd�r�larak ders verenlerin i�eri�i g�nl�k gereksinimlere g�re de�i�tirebilmesi m�mk�n k�l�nd�. Bilgisayar teknolojisi ve bili�im alan�ndaki keskin ve �abuk de�i�imleri izlemek �ok �nemliydi.

Daha fazla ilerlemeden �nce, "Matematik M�hendisli�i" kavram�n�n T�rkiye'de ne anlama geldi�inden s�zetmek istiyorum. Bir meslek dal� olan Matematik M�hendisli�i, her alandaki m�hendislerle teknik olarak ileti�imde bulunabilecek bireyler yeti�tirir. Disiplinleraras� sorunlar�n modellenmesi, olu�an matematiksel sorunlar�n ��z�m� i�in uygun algoritmalar�n olu�turulmas�, se�ilmesi (ya da her ikisi birden) ve sonunda bilgisayar�n etkin bir ara� olarak kullan�m� bu bireylerin en �nemli yetenekleridir. Bunlar g��l� bir matematik taban� olan yaz�l�m m�hendisleri olarak d���n�lebilir. Bu tan�mlama programdaki bilgisayar kullan�m�n�n �nemini ortaya ��karmaktad�r.

1991'de lisans ��rencilerine sunulan bilgisayar olanaklar� neredeyse bir hi�ti. Yaln�zca ��retim �yelerince kullan�labilen bir IBM anabilgisayar yap�s� bulunmaktayd�. ��renciler yaln�z onbir adet 8086 PC kullanabiliyordu. Bilgisayar Laboratuvar� y�neticileri i�in vir�s sorunu korkun� bir karabasan gibiydi. Vir�s, bir makinada kendisiyle tek ba��na kal�n�ld���nda �ok b�y�k bir sorun de�ildir ama bir�ok insan�n kullan�m�na a��k bir durumda sorun b�y�k demektir. B�yle bir durumda sorunun tek ��z�m� genellikle gerekti�inde makineyi bi�imlemeydi (format). Bu durum y�neticileri yaz�l�m olarak daha etkili ��z�mler aramaya itiyordu ve b�t�edeki k�s�tl� durum donan�m olarak geli�ime izin vermiyordu.

1992'de �niversite bir SUN IPX i�istasyonu sat�nald�, bu da laboratuvarlara UNIX i�letim sisteminin gelmesine neden oldu. K�sa bir s�re sonra bu sat�nal�m Fak�lte Dekan�'n�n onbe� 386 PC sat�nal�m�n� sa�lamas�yla s�rd�. Vir�s ve y�netimden kaynaklanan sorunlar ak�lda olarak y�neticiler daha etkili ��z�m aray��lar�na ba�lam��lard�. OS/2 ilk giri�imdi. Bununla birlikte yeterli bilgi ve deneyimin olmay��� nedeniyle, sistem, laboratuvarlarda yaln�zca bir hafta �al���r durumda kald� ve �prenciler sistemi bu s�re i�inde yenilgiye u�ratmay� ba�ard�lar. Sistem g��m��t�. Laboratuvarlar�n ba�kan�n�n, BITNET'ten Linux ad� verilen yeni bir i�letim sisteminin varl���n� duymas� yeni umutlara neden oldu. Adres bulundu ve yaz�l�m sipari� edildi. Bu yaz�l�m Yggdrasil LINUX'tu. Ku�kusuz, bu yaz�l�m� sat�n almakla sorunlar ortadan kalkm�� olmad�. Aksine, sorunlarla dolu bir yolun ba�lang�c�nda bulunuluyordu. Bununla birlikte, hi� de�ilse, yaz�l�m �cretsizdi ve internet �zerinde bu yaz�l�mla ilgili bir�ok bilgi bulunmaktayd�. Herkes sorunlar�n �oklu�unun ve mutlu sona ula��lacak yolun uzunlu�unun fark�ndayd�. Bununla birlikte, bu konuyla u�ra�acak co�kulu bireylerin varl��� ve Linux'un h�zla geli�mekte olan yap�s� ve de �deme gereksinimi olmama ger�e�i sonunda karar� getirdi: Linux, laboratuvarlar�n bask�n i�letim sistemi olarak se�ilmi�ti.

Dan��man ��renciler

�lk y�l, bu i�letim sistemi hakk�nda, ��gretim �yesi d�zeyinde, deneyimde artt�r�m� ile ge�ti ve laboratuvarlar� y�netmenin hi� de kolay bir i� olmad��� anla��ld�. Zaman t�ketimi b�y�k boyutlardayd� ve bir ka� y�neticiyle, hayatlar�nda belki de ilk kez b�yle bir i�letim sistemiyle kar��la�an y�zlerce ��renciye hizmet vermek neredeyse olanaks�zd�. Bir y�l sonra yeni 386 ve 486 t�r� bilgisayarlar sat�n al�nmas� laboratuvarlarda daha geni� esneklikler yaratmakla birlikte ugra�� tutar�n�da b�y�k �l��de artt�rd�. Bak�m i�in uzmanlara verilmesi gereken �cretin fak�lte b�t�esinin dar s�n�rlamalar� d���nda kalmas� y�netici olarak ��rencileri kullanman�n akla uygun olaca�� d���ncesini g�ndeme getirdi. Bu hizmeti s�rd�rebilirler ve �niversite lisans program�nda elde edebildiklerinden daha fazlas�n� ��renebilirlerdi. Bu bireyler " ��renci Dan��man" olarak adland�r�ld�lar ve bilgisayarlar�n, neredeyse, t�m yaz�l�mve donan�m� ile ilgilenmelerine olanak tan�nd�. �kincisinin yani donan�m bak�m�n�n daha fazla k�s�t� bulunmaktayd� ��nk� bu do�rultuda kapsaml� bir bak�m i�in �ok daha geli�mi� ayg�tlara gereksinim vard� (bununla birlikte donan�mla ilgili hatalar�n tan�s�n� yapabiliyor ve de�i�tirme ile ilgili �nerilerde bulunabiliyorlard�). Bu sistem y�r�d�. �lk olarak X Pencere ile �al��malar ard�ndan TeX ara�lar� ve PostScript kullan�m� yayg�n bir �ekilde ba�lat�ld�. Bunlar� gcc ve Pascal, Fortran, Mathematica, Scilab, Rlab gibi di�er programlama dilleri izledi. Daha sonra ileti�ima�� (network) olu�turuldu ve bu ama�la t�m sunucular y�klendi.

Bug�n, y�z dolay�nda ��renci dan��man sistemin bak�m�n� sa�l�yor. G�revleri yaln�zca bu devaml�l��� sa�lamak de�il yeni yaz�l�mlar� bulmak, uyarlamak ve kurulumunu sa�lamak. Onlar bo� zamanlar�n� bilgilerini ve deneyimlerini artt�rarak ge�iriyorlar ve b�ylece mezun olduklar�nda kendilerine ayr�ca verilecek bir sertifikaya hak kazan�yorlar. ��renci dan��manlar dokuz farkl� birimde g�rev al�yorlar:

• E�itim Birimi:
  
  Bu birim derslere ek olarak kurslar ve seminerler d�zenliyor. Fak�lte i�indeki ve d���ndaki seminer ve kurs programlar� do�rudan bu birimin sorumlulu�undad�r.
  
  Bu birim ayr�ca yaz aylar�nda verilen staj programlar�n� da d�zenliyor. ��renciler hem bilgi ve deneyimlerini art�rma �ans�na sahip oluyorlar hem de sistemin geli�tirilmesine ve g�ncellenmesine katk�da bulunuyorlar.

• Grafik ve Animasyon Birimi:
  
  Bu birimin amac�, fak�lteyle ilgili �zel g�nlerdeki t�renlerdeki sunumlar ve g�rsel sanaly�reler i�in grafik ve animasyon �al��malar�nda bulunmakt�r. Ayr�ca sorumluluklar� aras�nda yeni ��rencilerin e�itimi de bulunmaktad�r. Birimde �yeler POVRAY, 3DStudio, Lightwave, PostScript ve benzer yaz�l�mlar� kullan�yorlar. Bu yaz�l�mlar �o�unlukla LINUX ve de daha k���k �l�ekte Windows NT alt�nda kullan�l�yorlar.
  
  Bu birim ayl�k T�rk�e a�ileti�im (online) dergisi Olu�um'u da yay�nl�yor.

• Donan�m ve A�lar Genel Bak�m Birimi:
  
  Bu birim kurulumu etkin olarak yap�lm�� bir ileti�ima��n�n bak�m�n� sa�lamaktad�r. Linux ileti�ima�� NIS ve NFS �zerine dayand�r�lm��t�r. Zaman ve devinimli (dinamik) bellek kotas� devrede bulunmaktad�r. Bunun i�in mevcut olanlar�n yan�nda Perl script de yaz�ld�. Bunlar ��rencilerin X ve ncurses kullanarak yazd�klar� gcc programlar�d�r.
  
  Birimde bir de ileti�ima�� g�venli�i �zerine �al��ma yapan bir altbirim bulunmaktad�r. Bu tak�m�n g�revi ileti�ima��n�n zay�f yanlar�n� saptay�p yetkililere bildirmektir. Tak�m iyi huylu "hacker"lardan olu�maktad�r.
  
  Bu birim ayl�k a�ileti�im dergisi olan Eri�im'i yay�nlamaktad�r. Burada ileti�ima�� konusunun bir�ok dal� �zerinde uzmanla�m�� �ok say�da ��renci bulunmaktad�r. Bu birim DNS, NIS-NFS, FTP ve MAIL sunucular�ndan sorumlu bulunmakrad�r.

• �nsan Kaynaklar� Birimi:
  
  ��renci dan��manlar�n yaln�zca bir kesiminin sertifika alma �ans� olmas�ndan dolay�, bu birimin amac� ��renci dan��manlar�n de�erlendirilmesi i�in etkin bir veri taban� olu�turmakt�r. ��renci dan��manlar�n kredileri projeler ve bilgisayar tabanl� �al��malar� g�z �n�ne al�narak belirlenmektedir. Kredisi belirli bir d�zeyi ge�en bireyler sertifika almaya hak kazanmaktad�rlar.
  
  Bu birimde PostGres, PostGresSql, Msql ve Adabas veritaban� olara kullan�l�yor. De�erlendirme i�in web sunucular�n�n kullan�lmas�yla ilgili yeni bir proje var.

• Bilgi Kaynaklar� Birimi:
Bu birimin g�revi Linux ve ilgili konular hakk�nda bilgi deste�i sa�lamak. Bu ama�la bir ka� tak�m mevcut: CD tasar�m tak�m�, g�rsel sanaly�re ara�t�rma tak�m�, �eviri ve yabanc� terimlerin do�al kar��l�klar�n� ara�t�rmakla sorumlu tak�m. Bu birim ayl�k T�rk�e a�ileti�im dergi olan Yaz�l�m Da�arc���'n� yay�nl�yor.

Birim CD yaz�c� programlar, sanalgezgin (browser), TeX, LaTeX, PostScript, MetaFont, MetaPost ve benzerlerini kullan�yor. Birim elemanlar� taraf�ndan son g�nlerde Python �zerinde �al��malara da ba�land�.

• Linux Sistem Programlama Birimi:
  
  Bu birim Laboratuvarlardaki varolan Linux sisteminin geli�tirilmesini koordine ediyor. Yeni ya da var olup da hen�z kullan�lmayan yaz�l�mlar ��rencilerin kullan�m�na sunuluyor. Bu g�nlerde pop�ler projeler Perl, Gawk, Tcl-Tk ve Python ile ilgili bulunmaktad�r.

• Programlama Dilleri Birimi:
  
  Bu birimin amac� bask�n ve yeni geli�mekte olan programlama dilleriyle ilgili bilgi ve deneyimi artt�rmakt�r. Bu ama� do�rultusunda C, Pascal, Fortran gibi yap�sal diller; C++, objc, Java gibi nesneye y�nelik diller; Lisp, Prolog gibi Yapay Zek� Dilleri; Mathematica, Reduce gibi Simgesel Yorumlay�c� diller ile ilgili �al��malar yap�l�yor.

• G�rsel Sanaly�reler Birimi:
  
  Bu birim Fak�lte'nin g�rsel sanaly�resi tasar�m� ve g�rsel sanaly�re sunucusunun bak�m�ndan sorumludur. G�rsel sanaly�re sunucusu yaz�l�m� i�in Apache ve Netscape Fasttrack kullan�yorlar. G�rsel sanaly�redeki her t�rl� nesnenin tasar�m�nda HTML, Java, JavaScript ve Gimp kullan�l�yor. LinuxFocus'un g�rsel yans�y�resinin bak�m� bu birim taraf�ndan sa�lan�yor. Bu birim fak�lte ve laboratuvarlardaki ��retim etkinliklerine yard�m etmekle de sorumludur. Ayn� zamanda bir uzaktan e�itim projesinde de g�rev almaktad�rlar.

• Windows NT Birimi:
  
  Her ne kadar laboratuvarlar a��rl�kl� olarak Linux makinelerinden olu�sa da Windows NT y�kl� bir ka� bilgisayar bulunmaktad�r. Bunun nedeni Fak�lte'deki di�er programlar olan Fizik ve Kimya b�l�mlerinin gereksinim duymas�d�r.
  
  Bu birim k���k bir NT ileti�ima��n�n bak�m�n� sa�l�yor. Y�netim Samba ve Linux kullan�m�yla sa�lanmakta. NT �u ana kadar bellek kotas�na sahip de�il ve zaten NFS gibi sistemlerde sistem payla��m� olu�turmak bir tak�m zorluklar ��karmakta. Bununla birlikte Linux ve Samba bu konuda kolayl�k sa�l�yor. Her ne kadar NT'nin sa�lad��� t�m kolayl�klar Linux alt�nda bulunsa da baz� insanlar h�l� Microsoft �r�nleri kullan�yorlar. Bu tabii ki beraberinde bir tak�m sorunlar getiriyor ve laboratuvarlar�m�z bu insanlar�n gereksinimi olan baz� kolayl�klar� sa�l�yor..

Sonu�