<--  | Ana Sayfa  | Eri�imd�zeni  | ��indekiler  | Arama

Georges Tarbouriech <georges.t/at/linuxfocus.org> Yazar hakk�nda: �ok uzun bir s�redir UNIX kullan�c�s� olan Georges, �al��ma y�ntemlerimizi de�i�tirebilen yenilik�i �r�nleri �ok seviyor. T�rk�e'ye �eviri: Birkan Tun� <tuncb(at)be.itu.edu.tr> ��erik: Fikir Ger�ekler REBOLution Deneme G�venlik Unsurlar� Ticari Boyut Gelece�e D�n�� Sonu� Bu yaz� i�in g�r�� bildiriminde bulunabilirsiniz

IOS, di�er bir REBOLution �zet: IOS Internet Operating System (�nternet ��letim Sistemi)' in k�salt�lm���d�r. Ticari bir �r�n olan IOS, ortakla�a yap�lan �al��malar� kolayla�t�rmay� ama�lamaktad�r. Rebol ise bu muhte�em yaz�l�m�n fikri temelini olu�turuyor. LinuxFocus olarak bu yaz�l�m�n 30 g�nl�k deneme s�r�m�n� test etme olana��n� elde ettik. Bu makalede, s�z� ge�en REBOLution' un tan�t�m� ama�lanmaktad�r. _________________ _________________ _________________

Fikir

T�m di�erleri aras�nda, REBOL' un kendine has bir �zelli�i bulunmakta: bu dille geli�tirebilece�iniz, �ok k���k boyutlardaki uygulamalar. Bu eski makalede, REBOL' un ne kadar g��l� olabilece�ini ve ne kadar kolay bir �ekilde yakla��k 40 farkl� platform i�in uygulama geli�tirebilece�inizi g�rebilirsiniz. �rne�in Rebol/View 587 KB b�y�kl���ndedir ve ihtiyac�n�z olan hemen her�eyi geli�tirmenize olanak tan�r. Bu uygulamay� Rebol sanaldoku sayfas�' ndan �cretsiz olarak indirebilirsiniz. Bilmeniz gereken her�eyi ��retecek, 300' den fazla betik �rne�ini de yine bu sayfada bulabilirsiniz.
Di�er hi� bir programlama dili ile bu kadar k���k boyutlu uygulama geli�tirmenin yolu yoktur. IOS da ayn� felsefenin �r�n�. K�saca, hert�rl� ihiyac�n�z� kar��layan bir sunucu ve siz, bir istemci olarak yakla��k 25 farkl� i�letim sisteminde �al��abilen sade bir masa�st� yaz�l�m� ile bir �ok uygulamaya ula�abilirsiniz. Tabi ki, kendi ihtiya�lar�n�za g�re, kendi uygulamalar�n�z� geli�tirmeniz de m�nk�n. IOS' un yapabildikleri d���n�ld���nde bunun �ok k�sa bir �zet oldu�unu s�yleyebiliriz.

Ger�ekler

Bir�ok gen� (ve ya�l�) ki�i, "Ne sa�mal�yor bu adam? Boyut hakk�nda neden endi�elenelim ki? Bug�n, 20 ya da 40 GB l�k sabit s�r�c�lerimiz, geni� kapasiteli RAM' lerimiz, y�ksek h�zl� i�lemcilerimiz var, neden her�eyi ufaltmaya �al��al�m ki?" �eklinde d���nebilir. Heralde bana: "hey eski kafal�, art�k her�ey de�i�ti" demek istiyorlard�r. Kesinlikle hakl�lar... Peki ya �nternet?
B�y�k ihtimalle, her ge�en g�n daha fazla insan�n interneti kulland���n� farketmi�sinizdir. Bir�oklar�, sanaldoku sayfalar�na ba�lanmak, ileti almak ve g�ndermek vs. i�in modem kullan�yor ve bu kesinlikle �ok fazla bant geni�li�i kullan�m�na sebep oluyor.Ba�ka bir deyi�le, kablo ya da DSL ba�lant�s�yla bile ba�lant�lar gittik�e yava�l�yor.
Eminim kimse umursam�yordur! Kim @#%*$ Word ya da Excel d�k�manlar� yerine d�z yaz� (TEXT) ya da HTML belgelerini g�ndermekle "u�ra��r" ki, ya da BMP resimleri yerine JPEG g�ndermeyi kim umursar? Olduk�a az ki�i !!! Ses, g�r�nt� ve �ok b�y�k resim dosyalar� sunan sanaldoku sayfalar�n� da unutmayal�m. K�saca, uzaktan �al��mak herg�n daha da zorla�maktad�r.
Buna ra�men herg�n daha fazla insan, uzaktan �al��maya ba�lamakta. D�nya �ap�ndaki b�y�k firmalar, d�nya �rg�tleri, �cretsiz yaz�l�m topluluklar� (yaz�l�m geli�tirme, belgelendirme ve benzeri i�ler i�in kurulmu� olanlar) vs. T�m bu sayd�klar�m, birbirleriyle -m�mk�nse ger�ek zamanl�- ileti�im i�inde bulunmas� gereken, d�nyan�n her taraf�ndan insanlar bar�nd�r�r. T�m bunlar Rebol olmadan da do�rudur... �yleyse!

REBOLution

G�n�m�zde, uzaktan �al��mak ve hert�rl� veriyi payla�mak i�in herkes belli ara�lar� kullan�r: 50 MB' l�k taray�c�lar, 20 MB' l�k ileti ara�lar�, 10 MB' l�k konferans g�r��me yaz�l�mlar�, 10 MB' l�k mesajla�ma yaz�l�mlar�, 1 GB' l�k veritaban� yaz�l�m�... G�r�ld��� gibi �ok b�y�k miktarda veri s�z konusu. Peki Rebol' un �nerdi�i yenilik nedir: hi�bir�ey! Bir arkada��m�n dedi�i gibi: mesajla�ma yaz�l�m�, mesaj ileti�imini sa�lar; ileti arac�, ileti trafi�ini kontrol eder; s�re� y�neticisi, s�re�leri y�netir...
T�m bunlar yine ge�erli! Tabi ki bir farkla: ileti arac� 2915 Byte b�y�kl���nde (yaz�m hatas� yoktur!), mesajla�ma arac� 4.5 KB, "who" 7372 Byte, konferans g�r��me yaz�l�m� 14.41 KB vs! T�m bunlar, sunucuya ba�lanan 610 KB b�y�kl���ndeki bir program ile masa�st�n�zde kullan�labilir. Bu b�y�kl�k Linux istemcisi i�in ge�erli ancak di�er 25 platform (bu yaz� yaz�l�rken ge�erli olan say�) i�in de yakla��k olarak ayn�.
Nas�l g�r�nd���ne dair bir resim:

Deneme

Rebol' a IOS' un deneme s�r�m� i�in istekte bulundu�umuzda bunu nazik�e kabul ettiler ve bize Rebol sunucusunda 3 istemci hesab� verildi. Do�al olarak, sunucu taraf�nda test yapmam�z m�mk�n olmad� (bu konuyu daha sonra de�erlendirece�iz). Bir LinuxFocus testinden bahsetti�imize g�re, istemci olarak Linux kulland���m�z da a��kt�r.
Tek yapmam�z gereken k���k bir program� indirmek ve �al��t�rmakt� (Evet, kaynak kodu olmayan yaz�l�mlardan nefret ederim ama bu seferlik, diyelim ki Rebol' a g�vendim). Bu program, istemci yaz�l�m�n� bilgisayar�n�za y�kl�yor ve bu 1 dakikadan az s�r�yor!
E�er, �rne�in Rebol/View bilgisayar�nzda zaten y�kl�yse, ileti adresi, pop ve smtp sunucu adresleri gibi bilgiler zaten var oldu�undan, istemci ayarlar�n� yapman�za bilek gerek kalm�yor. Sadece Rebol' un verdi�i kullan�c� ismi ve �ifreyi girmeniz gerekir ve i�te haz�rs�n�z:
Masa�st�nde g�sterilen t�m ara�lar� kullanabilirsiniz: mesajla�ma yaz�l�m�, ileti arac�, konferans g�r��me yaz�l�m� vs. Yeni ara�lar s�ks�k eklenmekte ve bunlar�n d���nda hesap makinas�, clipboard arac�, bilgi paneli gibi uygulamalar da kullan�labilir. ��te programdan bir g�r�n�m :

G�venlik Unsurlar�

S�z konusu internet olunca, g�venlik riskinin �ok b�y�k oldu�u bir ger�ek. Peki Rebol bu sorunun �stesinden nas�l geliyor?
Genelde her�ey basit, kolay ve g�venilir tutulmaya �al���lm��.

Daha �nce de belirtti�imiz gibi IOS sunucusunu test etme olana��m�z olmad� ancak bu konuda bir y�netici klavuzu mevcut ve dahas�, Rebol' daki yetkililer sorular� cevaplama konusunda olduk�a nazikler (bunun �ok s�k raslanan bir durum olmad��� bir ger�ek). Daha da ilginci IOS mesajla�ma uygulamas�n� kullanarak yetkililerle ger�ek zamanl� olarak konu�mak m�mk�n, olduk�a iyi de�il mi? (Bu arada, aram�zda 9 saatlik bir zaman fark� oldu�unu d���n�rsek, ne zaman uyuyor bunlar?)
�lk olarak, sunucu bir �ok farkl� i�letim sistemini destekliyor; bir�ok Unix ya da Windows makinas� sunucu olarak �al��abiliyor. IOS g�venlik �nlemleri, sunucu taraf�ndan al�n�yor ve var olan yap�s�nda herhangi bir de�i�ikli�e gerek kalmadan, sizin kendi a��n�zla b�t�nle�tiriliyor. Kendi a��n�z�n ate�-duvar� (firewall), vekil sunucu (proxy), NIDS (Network Intrusion Detection System: A� Sald�r� Tespit Sistemi), t�nelleme (tunnelling) vb. bir sistemle korundu�unu varsay�yoruz.
IOS, t�nelleme tekni�i ile korunan ve HTTP protokol�n� kullanan sanaldoku sunucusu �zerinde �al���yor. Bu sanaldoku sunucusu aslen IOS sunucusuna ba�lanmak i�in bir �e�it ge�i� yolu (gateway) olarak kullan�l�yor. Bir CGI uygulamas�, sanaldoku sunucusundan IOS sunucusuna veri aktar�m� i�in vekil sunucu olarak �al���yor ve t�m ileti�im �ifreleniyor. IOS sunucusu verileri depoluyor ve ba�ka bir uygulama da sunucuyla istemci aras�nda veri e�zamanland�r�lmas�n� d�zenliyor. Yani yeni veriler otomatik olarak sabit s�r�c�n�ze indiriliyor.
Son olarak, e�er �al��an bir sanaldoku sunucunuz varsa, IOS sunucusunu y�klemek yakla��k 5 dakikan�z� al�yor.
Bunun k�sa bir anlat�m oldu�u kesin ancak Rebol felsefesinin burada da ge�erli oldu�unu g�stermek i�in yeterli san�r�m. Rebol' un sa�lad��� �e�itli uygulamalar (Reblets) ile y�netim i�ini daha da kolayla�t�rd���n� da eklemeliyiz tabi.

Zaten istemci y�kleme i�inin ne kadar kolay oldu�unu a��klam��t�k ve 1 dakikadan daha az s�rd��� i�in san�r�m eklenecek pek bir �ey de yok.
�stemci olarak, sunucuyla ger�ekle�tirilen her oturum i�in de�i�ik bir anahtar kullan�yorsunuz ve bu sayede yetkilendirme sisteminin g�venli�i garantilenmi� oluyor. A�da dola�an her veri �ifreleniyor ve ba�lant�lar sadece belli IP adresleri ya da port' lar ile s�n�rland�r�labiliyor; b�ylece bir �e�it p2p (peer to peer) sistemi kurulmu� oluyor.
Dosyalar ve dizinlerle ilgili olarak, izinler �ok basit bir yolla idare ediliyor. Eri�imler sadece s�n�rl� alanlar i�in ge�erli oluyor, yani her kullan�c� sadece kendi alan�na ula�abiliyor.
Asl�nda IOS' un g�venlik �nlemleriyle ilgi s�ylenecek daha bir �ok �ey var ama heralde hepsini yazmak i�in birka� makale daha gerekir.
K�saca, g�venli�in iyi bir �ekilde sa�land���n� s�yleyebiliriz. Veri dola��m� ile ilgili tcpdump ile yapt���m testlerde ba�lant�n�n kendisi d���nda hi�bir unsurla kar��la�mad�m. Ayr�ca, sunucuyu nmap ile tarad���mda da herhangi bir kar��l�k alamad�m. T�m bunlar tabi ki hi�bir g�venlik a���� olmad��� anlam�na gelmez; zaten g�venli�in hi�bir zaman %100 oran�nda sa�lanamayaca��n� biliyoruz. Ama Rebol' un yine muhte�em bir i� ��kard���n� s�yleyebiliriz.

Ticari Boyut

Rebol sonu� olarak ticari yaz�l�mlar sa�l�yor ve bu �r�n� de para kazanmak i�in satmak zorunda. Tabi �cretsiz olarak sahip olabilece�iniz �r�nler bulunuyor. IOS a�a��da s�raland��� gibi �ok farkl� �ekillerde sat��a sunulmu� durumda.
IOS Express, b�y�k ve orta �l�ekli i�letmeler i�in.
IOS Lite, k���k i�letmeler i�in.
IOS Host, Rebol' un �ahsi sunucusunda kendisine yer ayr�lm�� olan i�letmeler i�in.
IOS Alliance ise ticari geli�tiriciler i�in bir destek program�.
Tercihe g�re fiyatland�rma da de�i�mekte. �lk sat�n alma s�ras�na sunucu ve 10 istemci i�in $2000 �deniyor ve her ek istemci i�in $100' l�k bir �cret s�z konusu. �ok say�da istemci sat�n al�rken belli indirimler yap�labiliyor.
Bu fiyatlar sadece bilgilendirme ama�l� ve ileride IOS ile sunulan uygulamalar�n say�s� ile parelel olarak de�i�iklik g�sterebilir.

Gelece�e D�n��

IOS olduk�a ileri d�n�k ve her�eyi basit tutmaya �al��t��� i�in t�m avantajlar�n� anlatmak ger�ekten zor oluyor. �nsanlar�n, �al��ma hayatlar�nda farkl� �r�nleri kulland�klar� s�rece, bu kulland�klar�n�n en iyi uyarlanm�� olanlar olmad���n� anlamalar� olduk�a zordur. Ya bu kulland�klar�na tak�l�p kal�rlar ya da yeni bir�eyler deneyecek kadar merakl� de�illerdir. Bazen de se�im �anslar� olmayabilir. Ancak IOS gibi �r�nlerin bug�n kulland�klar�m�z ile k�yasland���nda devrim niteli�inde oldu�unu s�yleyebiliriz. Bu muhte�em yaz�l�m konusunda Rebol' un hi�bir rakibi bulunmuyor; sistem olduk�a gelece�e y�nelik oldu�u i�in rakiplerin bu bu konudan faydalanmalar� i�in hen�z �ok erken. Bilgisayar d�nyas� bu konuda bir �ok �z�c� hikaye ile dolu.
Birazda konu d���nda bir�eylerden bahsedelim.
Rebol' un kurucusu Carl Sassenrath, daha �nce Commodore firmas�nda �al���yordu ve perde arkas�nda kalm��, �nemli ki�ilerden biriydi. Amiga bilgisayar, firman�n �r�nlerinden biriydi ve Amiga OS (��letim Sistemi) de, ilk �ok-g�revli (multitasking) ki�isel bilgisayar, ilk ger�ek �oklu ortam bilgisayar� ve birden fazla chip' i ilk kullanan bilgisayar kavramlar�n� getirmesiyle d�nemin en �nemli sistemiydi. Ne yaz�k ki Commodore hak etti�i kadar �ok sat�lamam��t�r. Di�er �reticilerin ayn� teknik seviyeye eri�meleri y�llar ald� ancak bu di�erleri, bazen insanlar� "zorlayarak", �r�nlerini satmakta ba�ar�l� oldular.
Carl, bu muhte�em Amiga OS projesinde g�revliydi.

Daha sonralar�, Carl yine Commodore firmas� i�in, "set-top box" lar�n atas� denilebilecek, CDTV projesinde �al��t�. Ancak Commodore bu �r�n�n sat���nda da ba�ar�l� olamad�. CDTV' nin piyasa ��kmas�ndan birka� ay sonra, di�er b�y�k bir �retici benzer bir �r�n� piyasaya s�rd� ve sat�� konusunda ba�ar�l� oldu. Diyebiliriz ki Carl olduk�a gelece�e y�nelik �al��malar yap�yordu, ama belki "�ok" gelece�e y�nelik. Nas�l bir avantaj bu �ekilde dezavantaja d�n��ebilir ki. �al��malar� di�erlerinin faydas�na olmu�tur.

Di�er bir �rnek de NeXT ve onun i�letim sistemi NeXTSTEP konusunda verilebilir. �nsanlar yakla��k 10 y�l sonra MacOS X' i ke�fettiler ve bunun asl�nda �ok eski bir sistem olan NeXTSTEP oldu�unu bilmiyorlard�... Ger�i her iki sistemin arkas�nda da ayn� ki�i bulundu�u i�in bu biraz farkl� bir �rnek oldu.
Ancak yine �ok ileri d�n�k olman�n zararlar�n� g�steriyor. Bir deyi� �al��man�n "do�ru" yolunu ��yle �zetler: "Biz �al��malar� kopyalamay�z, sadece yolu a�anlar�n yapt��� hatalar� yapmamaya �al���r�z" (ger�ek c�mleyle farkl�l�klar olabilir). Tahmin edin bunu kim s�ylemi�?

Bu anlat�lanlar bizi �u soruya g�t�r�yor: Carl ve arkada�lar� yine ba�kalar�n�n faydas�na m� �al���yor? Bir�ok insan IOS ve Rebol �r�nlerinin ne kadar geli�kin olduklar�n� farkedebilmi� de�il ancak bu baz� edit�rlere fikir verebilir. Asl�nda "taklit" edemeyecekleri bir �ey var: uygulamalar�n boyutu ve onlar� geli�tirmekte kullan�lan dil. �nternet �zerindeki ileti�im h�z�n�n yar�n daha geli�mi� olaca��na inanm�yorum ve bu sebeple de Rebol' un problemi tek do�ru alg�layan firma oldu�unu d���n�yorum. Tabi ki internette ula�t���m�z y�ksek h�zlar�n fark�nday�m ama bunun ne zaman herkes i�in ge�erli olaca��n� d�n���yorsunuz? Maliyetleri de unutmayal�m tabi.
Kablo ve DSL ba�lant�lar�n�n, modem ve ISDN ile kar��la�t�r�ld���nda biraz daha h�zl� oldu�u bir ger�ek (en az�ndan bazen kablo i�in ge�erli) fakat, y�ksek h�zlarda bile, k���k uygulamalar her zaman b�y�k uygulamalardan daha h�zl� �al���r. Firmalar i�in bu daha da �nem ta��yor ��nk� daha d���k maliyet (daha k�sa ileti�im s�releri), daha y�ksek verim (internete ba�l� olmadan �al���labilir ve MBlarca veri y�klenmesine gerek yoktur) ve daha y�ksek g�venlik (d�nyan�n bir�ok yerindeki sunucular�n kalbura d�nd��� d���n�ld���nde) vs. s�z konusu oluyor.

Son olarak, bir �ok g�venlik unsuru IOS sunucusundan y�netiliyor ve a� g�venli�i konusunda bilgi sahibi olman�z gerekmiyor. Ba�ka bir deyi�le, a�er a��n�z yukar�da bahsedilen kalbura d�nm�� sistemler gibiyse bile, do�ru ayarlanm�� bir IOS sunucusuyla kabul edilebilir bir g�venlik seviyesine ula�man�z m�mk�n; her ne kadar ben bunu �nermiyorsam bile!

Sonu�

Ortakla�a uzaktan �al��ma her ge�en g�n daha da yayg�n hale geliyor. Bu konuda bir �ok bilindik ��z�m bulunuyor ancak genelde olduk�a pahal� ve kurulumlar� zor oluyor. Rebol bize yeni bir �al��ma ve d���nme metodu sunuyor: k���k boyutlu, d�� kaynakl� (distributed) uygulamalar. D��ardan sa�lanan uygulama asl�nda yeni bir kavram de�il ama "k���k boyutlu" olmalar� yeni bir �zellik.
IOS ve benzeri �r�nler ger�ekten de yeni bir yakla��m sunuyorlar. Normalde "bir �eyi yapmak i�in birden fazla yol vard�r" ancak Rebol' un yolu ger�ekten inan�lmaz. Tabi ki size di�er t�m dillerden ve yaz�l�mlardan kurtulun demiyorum; �rne�in ben Perl ve MySQL' e bay�lmaya devam ediyorum. Ama Rebol farkl� bir �ey: Rebol/Core, Rebol/View ve Rebol/Command ile birlikte kullan�ld��� zaman ortakla�a uzaktan �al��ma konusunda e�i bulunmaz bir ara� halini al�yor.
�u anda LinuxFocus okudu�unuz ve genelde �cretsiz yaz�l�mlardan bahsetti�imiz do�ru, ancak ticari yaz�l�mlar da yenilik�i olduklar� zaman, �zellikle var olan bir�ok i�letim sisteminde de �al��t�klar� zaman, bir kenara at�lamaz.
B�ylesine a�ikar bir olguyu reddetmek do�ru olmazd�.
Bununla birlikte, Rebol �al��anlar�, bir�ok �cretsiz yaz�l�m topluluklar�nda �al��an insanlar da dahil olmak �zere, pek raslanmayan derecede nazik, yard�m sever ve ayn� zamanda a��k fikirliler. �zg�n�m fakat bu da ba�ka bir ger�ek!
�neri: Rebol �r�nlerini deneyin ve Apple' da s�ylendi�i gibi "farkl� d���n�n". Daha �nce ne kulland���n�z� bir kenara b�rak�p farkl� Rebol �r�nleriyle �e�itli testler yap�n; eminim harcad���n�z zamandan dolay� pi�man olmayacaks�n�z. �yi bir ba�lang�� i�in Rebol sanaldoku sayfas� ziyaret edilebilir. Rebol/View' i ve �rnek betik kodlar�n� indirerek REBOLution hakk�nda her�eyi ��renebilirsiniz.
Ayr�ca bir Frans�z dergisi olan "Login" den arkada��m Olivier Auverlot' un yazd��� "Rebol" isimli kitab� da okuyabilirsiniz. Kitap Frans�zca bas�ld� ama �ngilizce �evirisi yak�nda piyasaya ��kacak (e�er bu makale yay�nland���nda zaten bas�lmam�� ise)
E�er IOS hakk�nda daha fazla bilgiye ula�mak istiyorsan�z Rebol sanaldoku sayfas� kullan�labilir. Scenario orta �l�ekli bir firman�n IOS ile neler yapabilece�ini anlatan �rnek bir yaz� ve okuman�z� �neririm.
�yi e�lenceler !
Muhte�em bir zamanda ya��yoruz de�il mi ?

Bu yaz� i�in g�r�� bildiriminde bulunabilirsiniz

2003-10-24, generated by lfparser version 2.43