• yaz� edit�rleri (joe, vi, emacs, vb.)
• Her t�rden oyun (Doom'un �cretsiz bir s�r�m� de i�inde!)
• T�m grafik t�rleri i�in g�r�nt�leyici (xview, xdvi, xgv,...)
• CD, Midi, MPEG �al�c� (cdp, xmpeg)
• Hesap makinalar�, �izim programlar�, vb.

Bu genel elayg�tlar�n�n �tesinde, program geli�tirme, CAD, matematiksel analiz, bilimsel uygulamalar, vb.. i�in ileri derecede �zelle�tirilmi� bir�ok elayg�t� say�labilir.

Bunlar�n �o�u �nceden s�zedilmi� X Pencere sistemi alt�nda �al���r fakat di�erleri, sistem ba�lad���nda devreye giren buyruk sat�r� yorumcusunu (kabuk) kullanr. T�m UNIX t�rleri gibi Linux da buyruk sat�r�na sahiptir. ��nk� buyruk sat�r� yorumcusu birka� i�lemi pencereye gereksinim duymadan verimli bir �ekilde ger�ekle�tirebilir, �stelik baz� i�lemlerde kabuk �ok daha verimli bir ortamd�r.

Temel sistem y�netimi

�u andan itibaren kullan�c�n�n MSDOS ya da e�deger bir i�letim sistemi kabu�u hakk�nda minimum d�zeyde bilgi sahibi oldu�unu varsayaca��z.

Linux i�letim sisteminin sistem tekeri (system disk) dosyalar halinde d�zenlenmi�tir. Bir�ok dosya t�r� vard�r:

 S�radan dosyalar:

g�nl�k al���lm�� i�lerimizle ilgili veriler i�erir.

Dizinler:

dosyalar� di�er dosyalardan ay�rarak bir arada tutan klas�rler gibi g�rev yapan ve b�ylece silsileler yaratabilen dosyalard�r.

Ba�lant�lar:

bir dosya farkl� isimlere sahip olabilir ya da farkl� dizinlerden ula��labilir durumda bulunabilir. Ba�lant�lar di�er dosyalara bir referans ya da "k�sayol" g�sterirler.

Ayg�tlar:

bunlar bilgisayarin bir ayg�t�na (ekran, esnek teker (floppy disk), kat� teker, CD s�r�c�, vb.) ba�lanan dosyalard�r. �yle ki, bir program ayg�tlar �zerinde �al��mak istedi�inde bu dosyalar �zerinde �al���r.

Buyruk borular� ve y���tlar:

�leti�imi sa�layan programlar taraf�ndan kullan�lan �zel dosyalard�r.

E�er pwd buyru�unu girerseniz a�a��daki sonu� elde edilir:

/root

Bu, i�inde bulundu�unuz dizin, yani sistem y�neticisinin anayerle�im (home) dizinidir. Gelin biraz merakl� olal�m ve cd / buyru�uyla, di�er t�m dizinlerin babas� olan, k�k (root) dizinine girelim.

# ls

dev          home        lost+found      root

var          bin         dosc            mnt 

sbin         boot        etc             tmp

lib          proc        usr

    

B�t�n bu dizinlerin linux dosya sisteminde bir amac� vard�r:

Genelde sadece k�k root dizinindeki dosyalar� i�letmek veya baz� kullan�c�lar�n �zel gereksinimleri i�in gerekli olacakt�r.

Baz� temel buyruklar

Linux temel olarak kullan�c�yla X Pencere Sistemi ad� verilen (startx buyru�uyla ba�lat�ld���n� daha �nce g�rm��t�k.) bir pencere ortam� olmaks�z�n, buyruk sat�r�ndan ileti�im sa�layan bir sistemdir. Kullan�c� sisteme girdi�inde �una benzer bir sat�rla kar��la��r:

root@darkstar: ~# _

tipik bir buyruk yorumlay�c� buyrukimi (prompt). Buyrukiminin bi�im ya da yap�s� kullan�c�n�n iste�ine g�re olu�turulabilir. Bizim �zel �rne�imizde "@" iminden �nceki etiket (root ) �u anda ge�erli olan kullan�c�y�, darkstar ise sistemin konakad�n� belirtiyor. ~ karakteri, y�neticinin hesab� halinde /root olacak olan kullan�c�lar�n anayerle�im (home) dizinini g�steriyor ve son olarak da "#" buyrukimi bu �zel hesab�n s�per kullan�c�ya ait oldu�unu belli ediyor. Kullan�c� �imdi k�rp��an imle�ten sonra herhangi bir buyru�u girebilir. �rne�in:

root@darkstar:~# ls -l bobby_

Bu �rnekte kullan�c�n�n nas�l bir buyruk (ls), bir buyruk se�ene�i (-l) ve bir parametreden (bobby) olu�an bir deyim olu�turdu�unu g�rebiliriz. Kullan�c� enter tu�una bast���nda, Linux bobby dosyas�n� listeleyecektir (dosyan�n b�y�kl���, olu�turuldu�u tarih, ve birka� ba�ka �zelli�ini g��nt�leyecektir.) A��k�a anla��laca�� gibi bunun olabilmesi i�in o dosyan�n varolmas� gerekir.

Bir kabuk deyiminin genel yap�s�, bir karakter bo�luktan sonra buyruk ad�n� izleyen se�eneklerden olu�ur.

ls -l -a bobby

Se�enekler a�a��daki gibi birlikte de kullan�labirler:

ls -la bobby

Son olarak, erek dosya olarak birden fazla dosyaad� belirtilebilir, bunlar da birbirinden bo�luk karakteriyle ayr�lmal�d�r.

ls bobby joe maria

Bu, bobby, joe ve maria dosyalar�n� ayr�nt� vermeden dizelgeler (listeler). Dosyalar�n daha ayr�nt�l� bir tan�mlamas�n� almak isteyen daha �nceki gibi -l se�ene�ini kullanabilir.

ls -l bobby joe maria

Daha �ok bilgi bulabilece�iniz yerler

Linux, sistemin nas�l kullan�laca�� hakk�nda �ok geni� a�ileti�imli (online) bilgiye sahiptir. Bir buyru�un ad�n� biliyor ve nas�l kullan�ld���n� ��renmek istiyorsan�z �unu deneyin:

man [buyruk]

Bu, buyru�un elyordam sayfas�n� olu�turacakt�r. Hemen hemen t�m sistem buyruklar� i�in elyordam sayfalar� sistemde var durumdad�r. man buyru�unun kendisinin se�enekleri hakk�nda daha �ok bilgi almak isterseniz, yaln�zca man man yazman�z yeterli. Bir UNIX buyru�unun se�eneklerini ak�lda tutmak asla gerekmez. ��nk� a�ileti�imli elyordam sayfalar� her zaman belle�imizi tazelemek i�in h�zl� ve kolay bir yol sa�lar.

man buyru�unun elyordam sayfas�: man man

�te yandan ��renmek istedi�iniz �eyin konusunu ya da bir a�k� s�zc���n� biliyorsan�z �unu deneyin:

apropos [subject]

Bu, konuyla ili�kili t�m buyruklar�n bir dizelgesini (listesini) verecektir.

Baz� buyruklar --help parametresiyle birlikte verildi�inde m�mk�n olan t�m se�eneklerin k�sa bir tan�m�n� verirler. �rnek olarak ls buyru�uyla birlikte:

ls --help

Bir buyru�un ��kt�s� bir ekrandan fazlas�n� dolduruyorsa kayg�lanmak i�in bir neden yoktur, ��kt�y� okumak i�in klavye �zerindeki PageUp ve PageDown tu�lar�n� kullanmak yeterlidir.

�o�u Linux s�r�m� �e�itli programlar ve yararlar� hakk�nda bir�ok kaynakbilgi (document) i�erir. Bu kaynakbilgiler /usr/doc dizinindedir. �rne�in tetex ile ilgili bilgi i�in yaln�zca bu dizine girip more tetex yazman�z yeterlidir. /usr/doc dizinindeki dosyalar�n �o�u ASCII dosyalar�d�r.

Daha da �o�u var. info sayfalar� buyruklar�n tan�mlar�n� ve uygulamalar�n� i�erir. emacs edit�r�nden [Control+h][Control+i] tu�lar�yla kolayca eri�ilebilen info sayfalar�nda da a��klamalar bulabiliriz.

Internet g�rsel sanaly�relerinde �u adreslerde daha fazla bilgi bulunabilir.

nntp protokol� alt�nda linux ile ilgili konular�n �ok�a tart���ld��� yeni gruplar da var.

Ve son olarak bir�ok irc'de #linux kanal� bulabiliriz.

Temel dosya i�letimi buyruklar�

E�er DOS biliyorsan�z dir, cd, rd, md ve baz� di�er buyruklar� an�msayacaks�n�z. Burada, yarat�lm�� dosyalar�n i�letimi i�in baz� e�de�er buyruklar g�rece�iz. Her birinin ne i� yapt��� hakk�nda daha fazla ayr�nt� almak i�in h�l� man [buyruk] buyru�unu kullanma olana��m�z bulunmaktad�r.

ls: dizin i�eri�ini listeler

Bu buyru�u daha �nce kullanm��t�k. Bunun kullan�m� hakk�ndaki bilgimizi biraz daha b�t�nle�tirelim:

�u buyru�u girersek:

$ ls -l 

drwxr-xr-x   3 fenix  fenix     1024 Jun 15  1997 Calendar 

drwx------   5 fenix  fenix     1024 Nov  6 19:35 Desktop 

drwx------   2 fenix  fenix     1024 May 16  1997 Mail 

drwxrwxr-x   2 fenix  fenix     1024 Mar 10 00:28 X11 

lrwxrwxrwx   1 root   root        11 Mar 13 20:53 ada -> private/ada 

drwxrwxr-x   2 fenix  fenix     1024 Mar 10 00:28 bin 

lrwxrwxrwx   1 root   root         9 Mar 13 20:53 c -> private/c 

-rw-------   1 fenix  fenix   868352 Apr  7 21:19 core 

lrwxrwxrwx   1 root   root        12 Mar 13 20:53 lisp -> private/lisp 

drwx------   2 fenix  fenix     1024 Jun 13  1997 mail 

-rw-rw-r--   1 fenix  fenix      302 Apr  7 20:30 mine.bmp 

drwxrwxr-x   2 fenix  fenix     1024 Mar 10 00:28 mydocuments 

drwxr-xr-x   2 fenix  fenix     1024 Nov  6 18:59 nhs 

drwx------   2 fenix  fenix     1024 Mar 12 18:05 nsmail 

drwxrwxr-x   2 fenix  fenix     1024 Feb 17 21:27 odd 

drwxrwxr-x   8 fenix  fenix     1024 Mar 12 23:04 private 

lrwxrwxrwx   1 root   root        14 Mar 13 20:53 prolog -> private/prolog 

-rw-r--r--   1 fenix  fenix    23051 Jan 27 21:14 system.fvwm2rc 

drwxrwxr-x   4 fenix  fenix     1024 Mar 22 15:36 tmp 

lrwxrwxrwx   1 root   root        11 Mar 13 20:53 www -> private/www 

-rwxr-xr-x   1 fenix  fenix     1239 Nov  6 19:46 xinitrc.bak

Uzun bir dizelge (liste) dedi�imiz bu �ey bize dizin i�eri�i hakk�nda olduk�a geni� bir a��klama sunar. Burada 6 alan ay�rdedebiliyoruz.

Birincisi bize dosya izinleri hakk�nda bilgi verir.Bu 3 tane 3'l� grup harf ve bir ilk harften olu�ur.

Birinci harf dosyan�n tipini belirtir:

Kalan harfler bir dosyaya kimin ve nas�l eri�ebilece�ini s�yler. 3'er harften olu�an 3 gruba b�l�nm��lerdir. �lk ��� sahibinin dosya �zerinde neler yapabilece�ini g�sterir, ikinci ��l� gruba aittir (kullnan�c�, grup dosyalar�n�n grup elemanlar� taraf�ndan ortak kullan�ld��� bir �al�ma grubunun eleman� olabilir) ve ���nc� ��l� kalan sistem kullan�c�lar�d�r (ya da t�m d�nya)

Herbir ��l� grup �unlar� g�sterir.

Birincisi �unun gibi olabilir:

-	dosyay� okuyamaz , e�er bir dizinse i�eri�i g�r�nt�lenemez.
r	okunabilir.

�kincisi �unlar� s�yler:

-	dosya �zerine yaz�lamaz (ya da bilgi eklenemez), e�er bir dizinse alt�ndaki dosyalar a��lamaz ve silinemez.
w	�st�ne yaz�labilir (dizinse alt�nda dosya olu�turulabilir ve silinebilir).

���nc�s�:

-	dosya ise �al��t�r�lamaz, dizinse eri�ilemez ( cd  buyru�uyla eri�ilemez anlam�nda)
x	�al��t�r�labilir.
s	Bu yaln�zca �al��t�r�labilir dosyalar i�in anlaml�d�r. Bu program �al��t�r�ld���nda, �al��t�ran kullan�c�n�n de�il dosya sahibinin haklar� ile �al��acakt�r. E�er "s" nin kulan�m�n� anlamazsan�z endi�elenmeyin ��nk� yaln�zca �ok deneyimli kullan�c�lar ona gereksinim duyacakt�r. Bunun ad� "SetUID" dir.

Bu izinler daha sonra g�rece�imiz gibi chmod buyru�uyla de�i�tirilebilir.

Dizelgede bir sonraki alan bu dosyay� i�aret eden ba�lant�lar�n say�s�n� g�sterir.

Sonraki alan dosyan�n sahibi olan kullan�c�d�r.

D�rd�nc�s� ili�kili oldu�u grubu g�sterir, bu gruba bagl� herhangi biri ayr�lan grup iznine bagl� olarak buraya girebilir (ikinci izin ��l�s�).

Be�incisi bize dosya b�y�kl���n� bayt cinsinden verir.

Alt�nc�s� dosyan�n son d�zeltiminin tarihini ve saatini verir

Ve sonuncusu dosya ad�d�r. E�er bu bir ba�lant� ise yol g�sterilen dosya ile birlikte g�sterilir -> [kaynak].

Linux'ta saklanm�� dosyalar da vard�r. Bunlar dosya ad�ndaki ilk karakterlerinin (.) olmas�yla ay�rdedilirler.

Gizlenmi� dosyalar� -a ile listeleyebiliriz. Bu gizlenmi� ve arta kalan dosyalar�n t�m�n� g�sterir.

$ ls -a 

.profile    .bash_profile     .bashrc    .xinitrc 

mime.bmp    misdocumentos

cp: Dosya kopyalama

cp [dosya] [erek]

E�er, erek varolan bir dizin de�ilse, buyruk, dosyay� ba�ka bir ad alt�nda kopyas�n�n yarat�lmas�n�n istendi�i yorumunu yapacakt�r.

mv: Dosya ta��ma

mv [dosya] [erek]

E�er erek varolan bir dizin olmasayd�, dosyay� yeniden adland�rmak istedi�iniz yorumu yap�lacakt�.

cd: dizin de�i�tirme

Arg�mans�z cd buyru�u ilk dizine ge�i�i sa�lar. E�er yetkin kullan�c� (superuser) iseniz bu buyruk size /root/ dizinini verecektir; e�er bob iseniz /home/bob'a gideceksiniz.

Burada g�rebildi�iniz �ey dizinlerin sa� tarafa e�imli �ubuklara sahip oldu�u (MSDOS ta ki gibi sol tarafa olmad���) ger�e�idir

Son olarak, /home ~ karakteri ile yer de�i�tirebilir. Bu nedenle, cd ~pepe bizi /home/pepe'ye g�t�r�r.

mkdir: dizin yaratma

mkdir [dizinad�] bi�iminde �ok basit bir yap�d�r ve bu ad alt�nda bir dizin yarat�r.

rmdir: bo� bir dizini yoketme

��inde dosylar bulunmayan bir dizini yok etmek istiyorsan�z, rmdir [dosyaad�] buyru�u sizin i�inizi g�recektir. E�er dosyalara sahip dizinleri yok etmek istiyorsan�z (ya da di�er dizinler) rm buyru�una bak�n.

rm: dosyay� yoketme

rm [dosyaad�] ile her t�r dosya silinir.

Di�er �nemli se�enekler:

-i	Dosyay� silmeden �nce do�rulama gerektirir.
-r	Bir dizini ve onun t�m i�eri�ini siler.
-rf	Bir dizini ve onun i�eri�ini herhangi bir do�rulama gerektirmeksizin siler.

ln: di�er dosyalara ba�lant� yaratma

Linux dosyalar�n ayr� adlara sahip oldu�unu veya onlara ayr� dizinlerden eri�ebilece�imizi varsayar. Bu, ba�lant�lar ile yap�l�r. �ki t�r� vard�r:

• kat�: ba�lant�da dosya i�eri�inin tamam�n� kopyalar, kaynak dosya veya tersine ba�lant� de�i�ti�inde kar��l��� da de�i�ir.
• simgesel: Kopyalamaz, kaynak dosyaym�� gibi �al���r. Bu yolda dosya i�eri�inin kopyas� yoktur, b�ylece tekerde bo� yer kal�r. Bug�nlerde neredeyse yaln�zca bu t�r ba�lant�lar kurulmaktad�r. Bu yolla dizinler sadece simgesel ba�lant�lara izin verir.

Kat� ba�lant�lar ln ile yap�l�r.

Ve simgesel ba�lant�lar ln -s [kaynakdosyalar] [erekdosya] ile yap�l�r.

cat:dosya i�eri�i g�sterimi

Bu buyruk dosya i�eri�ini ekranda g�sterir.

cat [dosyaad�]

more: sayfalamal� dosya i�eri�i g�sterimi

E�er g�rece�imiz dosya �ok uzunsa (ekranda g�rmek istedi�imiz bir�ok sat�r� varsa), en �stteki ilk sat�rlar� yitirece�iz. ��z�m ise ekran emicibelle�i (buffer) kullanmakt�r. Bu emicibelle�in alt�nda, Mays+Repag ile yer de�i�imi sa�lanabilir. Fakat bu emicibellek s�n�rl� b�y�kl�ktedir ve �o�u kez yard�mc� olmaz. more buyru�u dosyalar� sayfalayarak g�rmemizi sa�lar. S�zdizimi ��yledir:

more [dosya-ad�]

Bu etkile�imli bir programd�r. Daha ilgin� olan "keys" (etkile�imli buyruklar) a�a��dad�r:

Eless diye adland�r�lan, �de�er ve daha ileri, bir program daha vard�r

chmod:dosya izin haklar�n�n de�i�tirilmesi

Bununla bir dosyaya nas�l eri�ilebilece�ini de�i�tirebiliyoruz. D�zenli kullan�c�lar (root her �eyi yapabilir) yaln�zca sahip olduklar� dosyalar�n eri�im izinlerini de�i�tirebilirler. Bu, bo�lukla ayr�lm�� 2 parametre t�r�n�n birle�imidir.

chmod [kim][+/-] [yenihaklar] [dosya]

kim'de a�a��dakilere g�nderim yapabiliriz:

+ ile izin haklar� ekler - ile izin haklar�n� ��kart�r�z.

Yeni izinlerde hangi izinlerin eklendi�ini veya kald�r�ld���n� g�steriyoruz. Bunlar ls yard�m� ile uzun listenin ilk alan�ndaki harfler ile betimlenirler (Bunun anlam�, r:oku, w:yaz, x:�al��t�r veya konuk ol, s:SetUID �eklindedir).

Her�eyi belirginle�tirmek i�in haydi bir �rnek g�relim:

chmod u+rw my

Bununla sahip (bu genellikle sizsiniz), my dosyas� �zerinde okuma ve yazma iznine sahip olur.

chmod a-x directory

Ve bununla t�m kullan�c�lar�n (siz ve sahip dahil) directory dizinine konuk olma izinlerini kald�r�yoruz.

chmod di�er ve daha geli�mi� niteliklere sahiptir, bunlar� burada g�rmeyece�iz, fakat man chmod buyru�unu kullanarak elyordam sayfalar� kullanabilirsiniz:.

man chmod

Dosyalar i�in yabankartlar�:

Linux bize bir dosya �zerinde bire bir yerine b�t�nle�ik eylemler i�in izin verir. Ad�ndaki bazi ortak karakteristiklere sahip olan dosya k�mesine g�nderme yapabiliriz. Buyruk arg�manlar� gibi yabankart (wildchart) kullan�m� yap�l�r. Baz�lar� MS-DOS d�nyas�nda da bilinebilir.

* : Herhangi bir katara (0 veya daha �ok say�da) g�nderme yapar

Bununla �una g�nderme yapabiliriz:

rm *

B�t�n dosyalar� sil.

rm a*

a ile ba�layan t�m dosyalar� sil.

rm bet*as

bet ile ba�lay�p as ile biten t�m dosyalar� sil.

? :herhangi karakter (yaln�zca bir)

Bununla yapabilece�imiz:

cat c?t

c ile ba�layan ve sonu t ile biten t�m dosyalar�n i�eriklerini g�r�nt�ler.

[group]: k��eli parantezler aras�ndaki karakter grubu

Bu yolla �una g�nderim yapabiliriz:

more [tp]erez

E�er varsa, sayfa d�zeninde terez ve perez dosyalar�n� g�sterir.

cp c[AEIOU]endo directory

c ile ba�layan, [ ve ] aras�nda verilen b�y�k harflerle s�ren ve endo ile sona eren dosyalar� directory adl� dizine kopyalar.

Aral�klar� yaratmak i�in "-" kullanabiliriz:

mv *[a-z] trash

B�y�k harf ile bitmeyen t�m dosyalar� trash adl� dizine ta��r.

Aral�klar�n d��� da taban al�nabilir:

ls [!a-zA-Z]*

�lk karakteri b�y�k veya k���k harf olmayan dosyalar� listeler.

Y�nlendirme

Linux'un �ok g��l� bir sistem olmas�n�n bir�ok sebebi vard�r. Ama bunlardan en �nemlisi �ok y�nl� kullan�m� olan buyruk sat�r� i�lemlerinde yeniden y�nlendirimdir. Y�nlendirme bir buyruk ya da program�n ��kt�s�n� ekranda g�stermek yerine dosyalara y�nlendirilmeyle sa�lan�r. Ayr�ca, bu seyrek de olsa, dosya i�eri�ini veri olarak farkl� bir buyru�a g�nderebiliriz, buyruk ��kt�s�n� dosyaya ekleyebilir ve son olarak da buyruk ��kt�s�n� ba�ka bir buyru�a veri yapabiliriz.

>(b�y�kt�r): sa� yeniden y�nlendirim

Bu simge ile program ��kt�s�n� dosyaya yollayabiliriz. �rne�in:

cal > february

Bu yolla cal buyru�unun ��kt�s�n� (bu durumda ay�n takvimi) february adl� dosyaya al�r�z.

< (k���kt�r): sol yeniden y�nlendirim

Bu simge ile dosya icerigini buyruk verisi olarak yonlendirebiliriz.

mail mark < letter

Bununla mark adl� kullan�c�ya letter dosyas�n�n i�eri�ini elektronik g�nderiyle g�ndeririz.

>>(iki tane b�y�kt�r): sonuna ekle

Dosya i�erisinde var olan i�eri�i de�i�tirmeden bir dosyan�n sonuna bir buyru�un ��kt�s�n� eklemeye izin verir. Yaln�zca tek b�y�kt�r iminin etkisiyle, buyruk ��kt�s�yla yer de�i�tirmi� dosyan�n ger�ek i�eri�i b�ylece kaybolur.

cat dosya1 dosya2 dosya3 >> toplam-dosya

Toplam-dosyan�n sonuna 1. 2. ve 3. dosyan�n i�eriklerini ekleyebiliriz.

| (�ubuk): buyruklar aras�nda boru

Bu simge bir buyruk ��kt�s�n� ba�ka bir yerin verisi olaca��n� varsayar. �zel boru dosyalar ile yap�lan bu y�nlendirme kafan�z� kar��t�rmas�n, Uygulamada bunlar farkl� �eylerdir. Haydi �rnekte g�relim:

who | grep "mark"

who, hesapta bulunuldu�u o anda sistemdeki hesaplar�na girmi� bulunan kullan�c�lar� g�steriyor. grep bu ��k��� oyle bir bi�imde s�zer ki yaln�zca i�inde mark bulunan sat�rlar g�r�nt�lenir. Biliyoruz ki mark konu�mak istedi�imiz kullan�c�n�n ad�d�r ve sistemimizde mark adl� bir terminal yoktur, bu nedenle mark hesab�na girip �al��makta olup olmad���n� b�ylece saptayabiliriz. Haydi ad�m ad�m g�relim. �lk olarak Linux'ta who buyru�unu �al��t�r�n ve bu buyru�u cal��t�rd�ktan sonra, boru kullanarak grep ve hesab�na girmi� bulunan bir kullan�c� (s�zgelimi k�k:root) ile denemenizi yap�n. Doyurucu bir sonu� i�in de�i�ik konsollardan �ok say�da farkl� adl� kullan�c� ad� alt�nda giri� yap�n. Linux'ta toplam 7 tane konsoldan giri� yap�labilir. Bunun yan�s�ra, Linux di�er bilgisayarlarla ba�lanmak i�in genel ileti�ima�� ayg�tlar�n� (network devices) kullanmaktad�r. S�zgelimi; token-ring, ethernet, modem, vb... Bilgisayar konsoluna giri� ��yle yap�labilir: Alt+F1 (birinci i�in), Ctrl+Alt+F2 (ikinci), Ctrl+Alt+F3, Ctrl+Alt+F4, Ctrl+Alt+F5 ve Ctrl+Alt+F6. Ctrl+Alt+F7 ve Ctrl+Alt+F8 grafik terminalleridir. startx ortam�nda harekete ge�erler. Grafik kipi ile yaz� konsolu aras�nda ge�i� sa�lanmas� bu birle�tirimlerle m�mk�nd�r.

Yaz� edit�rleri

Sonu�ta metin edit�rlerine gereksinimimiz var. Bunlar yaz�y� ASCII bi�imli olarak bir dosya i�ine yerle�tirmemize olanak sa�larlar. Bu edit�rleri kullanmak i�in kullan�lan edit�rlerde kimin daha fazla insan tabanl� oldu�uyla ilgili do�rulu�u kan�tlanm�� fanatik dinsel g�r��ler vard�r :-). Ben, kendim size bunlardan hangisi size uygun g�r�n�yorsa onu kullanman�z� sal�k veririm. �ok say�da edit�r var bulunmaktad�r. Haydi k�sa bir �zet yapal�m.

• cat: dosya i�eriklerini g�r�nt�lemekte kullan�laca��n� belirtti�imiz bu buyruk, ayr�ca istedi�imiz i�erikteki dosyalar� olu�turmam�za olanak verir. Herhangi bir parametre ge�menize ve ��kt�y� (bu durumda gireceklerimiz) dosyaya y�nlendirmeye gerek yoktur.

  $ cat > carta
  
  Sevgili Bob:
  
  S�ylemek istedi�im �ey...

  Ard arda [Ctrl] ve [d] tu�lar�yla yazmay� bitirirsiniz.
• ed, ex: MSDOS'taki edlin gibi sat�r edit�rleridir. Eski olmalar�na ra�men hala de�erlidirler ��nk� fonksiyonlar� di�er programlar taraf�ndan kolayl�kla �a��r�labilir.
• vivi: k�t� al��kanl�klar�yla Unix d�nyas�nda standart bir edit�rd�r. Unix'e ba�land���n�zda vi edit�r�n�n varl��� g�vence alt�ndad�r. O karma��k bir b�t�n ekran edit�r�d�r ve zorlukla �grenilebilmesi insanlar�n bu programdan nefret etmesinin nedenidir. Bunun yan�nda bu konudaki sahip olunan gerekli temel bilgi, d�nyada herhangi bir Unix makinas�nda bulunabilmesinden dolay� insanlar�n zor durumlardan kurtulabilmelerini sa�l�yor, sistem bi�imlendiriminde as�l� kald���n�zda bunu ��zmek i�in Linux ba�latma tekerini (boot disk) kullanman�z� sa�lar, bu durumda yaln�zca vi ile i�g�rebilirsiniz. Bu serinin gelecek b�l�mlerinde bu edit�r� ayr�nt�lar�yla g�rece�iz.
• joe: Bildi�im en uygun yaz� edit�r�dur. Word-star edit�r�n�n �al��mas�ndan ya da Borland �n turbo edit�rlerinden (Turbo C, Turbo Pascal, vs) esinlenilmi�tir. Bununla birlikte klavye ve monit�r�n baz� terminallerde do�ru �al��mamas�dan dolay� g�zard� edilemez uyumsuzluk sorunlar� bulunmas� standart olarak kullan�lan bir yap� haline d�n��mesini engellemektedir. Kullan�m�ndaki kolayl�k i�in te�ekk�rler. Ben joe ile ba�laman�z� sal�k veririm.

• EMACS'�n tan�nm�� grafik s�r�m� (XEMACS).

  emacs: Bu edit�r ilk GNU program�d�r, Richard Stallman taraf�ndan b�t�n kullan�c�lar�n hi�bir s�n�rlama olmaks�z�n programlar�n kopyalar�n�n yap�lmas� ve �cretsiz yaz�l�m �retmesi amac�yla yarat�lm��t�r. Bu GNU sisteminin temelini olu�turacakt� (derleyiciler, dosya kullan�m�geleri (utilities), yanl��l�k d�zelticiler, ...) ve sonra Linux'un esas b�l�m�n� olu�turacakt�. Ve bu serinin bir sonraki ad�m�nda GNU dosya kullan�mlar�na konuk olaca��z. Emacs belki de d�nyada hemen hemen her�eye sahip oldu�u bilinen en b�y�k text edit�r�d�r: derleyici giri�i, yanl��l�k d�zelticiler, elektronik posta, web, usenet duyumlar�, Hanoi'nin oyun kulesi, ay'�n d�nemlerini i�eren takvim, hatta psikanaliz. Kullan�c�lar�n di�er edit�rlere al��mas� zordur, ana olarak bunlar MS-DOS d�nyas�ndan gelmektedir (joe'nun kullan�m� daha iyidir), yan�nda bellek olarak sizin b�y�kl���n�z �ok ve sistemler a��r y�klenmeksizin veya �ok belle�i olmaks�z�n umutsuz bir bi�imde giderek yava�l�yor. Ayr�ca X s�r�mleri de var, �rne�in xemacs.

Bununla temel sistem y�netimi hakk�nda birinci yaz�y� bitirmi� oluyoruz. Gelecekte GNU dosyalar�n�n kullan�m�gelerinin ayr�nt�lar�n� g�rece�iz ve Linux'taki en yayg�n edit�rler ( vi ve joe ) hakk�nda konu�aca��z.